كراهت در عبادت

راهنمايي هاى خاندان وحى ‏عليهم السلام دربارۀ كيفيت عبادت و توجّه به جهات ‏قلبى و باطنى آن، براى اينست كه مردم از عبادتهاى خود بهره‏مند شوند و آثار آن را بالوجدان درك نمايند و به وسيلۀ انجام آنها، دگرگونى و تحوّل در آنان ‏ايجاد شود؛ و گرنه صِرف عبادت كه داراى هيچ گونه اثرى نباشد و از طريق ‏اهل بيت ‏عليهم السلام دور باشد، چه نتيجه‏ اى دارد؟ آيا جز زحمت و رنج و غرور، اثرديگرى در آن وجود دارد؟!

به خاطر همين جهت، حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى‏ فرمايند:

إِيَّاكُمْ وَالْجُهَّالِ مِنَ الْمُتَعَبِّدينَ وَالْفُجَّارِ مِنَ الْعُلَماءِ فَإِنَّهُمْ فِتْنَةُ كُلّ ‏مَفْتوُنْ.(19)

از افراد جاهلى كه اهل تعبّد هستند، پرهيز كنيد و از علماء فاجر بپرهيزيد كه آنان‏ وسيلۀ نيرنگ هر فرد دلباخته مى‏ باشند.

گاهى اين گونه افراد اصل عبادت آنان صحيح نيست و غير عبادت را به ‏جاى عبادت پذيرفته و انجام مى‏ دهند، و گاهى عمل آنان در شرع وارد شده، ولى در هنگام انجام آن به جاى آن كه حالت عبادت و بندگى داشته باشند؛ با اكراه و ناراحتى آن را انجام مى‏ دهند؛ و با اين همه خود را كامل و راه ‏يافته ‏مى‏ پندارند.

اين گونه عبادتها، سبب دل‏زدگى اين افراد مى‏ شود، علاوه بر آن كه گاهى ‏باعث بدبينى ديگران نيز مى‏ شود؛ در حالى كه عبادت بايد، حالتِ اقبال ‏وتوجّه ‏و نشاط را در قلب انسان برانگيزاند، نه حالت اكراه و نفرت را، ولى‏ اين‏ گونه عبادات داراى اثر منفى است.

به همين جهت حضرت امام صادق ‏عليه السلام مى‏ فرمايند:

لاتُكْرِهُوا إِلى أَنْفُسِكُمْ اَلْعِبادَةَ.(20)

نفسهاى خود را با اكراه به عبادت وادار نكنيد.

بلكه با ميل و رغبت بايد به انجام عبادات بپردازيد، تا آثار گرانبهاى آن در وجود شما آشكار شود.

خواهيد گفت: پس بسيارى از عبادت كنندگان بايد عبادات خود را ترك‏ كنند، زيرا در هنگام عبادت نه تنها داراى حالت توجّه و اقبال نيستند؛ بلكه آن ‏را با اكراه انجام مى‏ دهند، زيرا نفس آنان مايل به عبادت نيست.

مى‏ گوئيم: اين گونه طرز تفكّر بر اثر عدم آشنايىِ صحيح با مكتب ‏حياتبخش خاندان وحى است. با توجه به فرمايشات انسان ساز اهل بيت ‏عليهم السلام ‏متوجّه مى‏ شويم كه هر گونه صفت و حالت منفى كه خداوند زمينۀ آن را در انسان قرار داده است مثل حسد، كينه، نيرنگ و اكراه و امثال اينها؛ بايد در موارد خود، در برابر دشمنانِ خدا از آن استفاده شود. به اين ترتيب انسان نبايد به‏ فريب دادن مردم - كه يك صفت منفى است - بپردازد، بلكه بايد نفس را فريب ‏دهد و با تلقين و زبان نرم حالت اكراه او را بربايد و او را به انجام عبادت ‏متمايل سازد.

حضرت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام مى‏ فرمايند:

خادِعْ نَفْسَكَ في الْعِبادَةِ وَارْفِقْ بِها وَلاتَقْهَرْها.(21)

در عبادت نفس خود را فريب ده و با او رفاقت كن و او را مجبور (به عبادت) مكن.

بنابر اين هر كس در حال عبادت داراى حالت اكراه است، به جاى آن كه‏ اصل عبادت را ترك كند، بايد حالت اكراه را از نفس خود برطرف نمايد، نه آن‏كه عبادت خود را رها كند؛ زيرا عبادت را با حالت شور و نشاط و شوق و عشقِ ‏به عبادت، بايد انجام داد نه در حال دل زدگى و اكراه.

حضرت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام از پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله وسلم نقل فرموده‏ اند:

لاتُبَغِّضْ إِلى نَفْسِكَ عِبادَةَ رَبِّكَ.(22)

نفس خود را دشمن عبادت پروردگارت قرار مده.

---

19) بحارالأنوار: 106/2.

20) بحارالأنوار: 213/71، از اصول كافى: 86/2.

21) بحارالأنوار: 509/33، از نهج البلاغه نامه 69.

22) بحارالأنوار: 214/71، از اصول كافى: 87/2.