تحليل روايت

    نكته‏ اى كه در روايت وجود دارد اين است كه علم و دانش از زمان پيامبران تا عصر معصومين عليهم السلام و تا قبل از فرارسيدن روزگار ظهور يكسان بوده و در تمام اين زمان‏ها ، علم از دو جزء فراتر نرفته و نخواهد رفت.

    زيرا بنا به فرمايش امام صادق عليه السلام : 1 - همۀ علومى  كه پيامبران آوردند دو حرف است، 2 - تا زمان امام صادق عليه السلام مردم غير از آن دو حرف را نمى شناسند، 3 - زمانى كه حضرت قائم عليه السلام قيام نمايد ، بيست و پنج حرف ديگر را خارج ساخته و با دو حرف ديگر در ميان مردم منتشر مى‏ سازد .

    از آنجا كه علم و دانش در زمان امام صادق عليه السلام و تا قبل از ظهور حضرت ، بسيار گسترده ‏تر از زمان انبياء بوده است ، بايد از ظاهر روايت دست برداشته و بگوييم مقصود امام عليه السلام چيز ديگرى بوده است كه راوى آن را واضح بيان نكرده است ؛ زيرا بديهى است كه رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم و ائمّه اطهار عليهم السلام علوم و معارف فراوانى را بيان نموده ‏اند  كه قبل از ايشان هيچ يك از پيامبران به بيان آن‏ها نپرداخته ‏اند.

    آيا آنچه را كه رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم و اوصياء آن حضرت آوردند ، همان علوم و معارفى بوده است كه پيامبران گذشته آورده ‏اند و خاندان وحى عليهم السلام در آن‏ها تحوّل ايجاد نكرده و چيزى بر آن علوم نيفزوده ‏اند؟! اگر اين چنين است پس مزيّت و برترى اسلام بر اديان ديگر به چيست؟

    بديهى است كسى نمى‏ تواند معتقد باشد  كه علم و دانش رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم همان دانش پيامبرانِ قبل از ايشان است .

    بنابراين بايد بگوييم نكته‏ اى در مقصود امام عليه السلام از اين روايت وجود دارد  كه براى به دست آوردن آن ، نياز به تدبّر و فكر مى ‏باشد.

    زيرا از ظاهر روايت يك نوع ركود استفاده مى‏ شود ؛ يعنى زمان پيامبران مرسل تا زمان ائمّۀ اطهار عليهم السلام و از آن زمان تا عصر قبل از قيام امام عصر ارواحنا فداه يك همسانى و همگونى وجود داشته و وجود خواهد داشت و با قيام آن حضرت اين ركود شكسته مى شود .

    حال اگر مقصود از همسان بودنِ عصر پيامبران مرسل و عصر ائمّه اطهار عليهم السلام تا زمان قبل از قيام امام عصر ارواحنا فداه ، همسان بودن و يكنواخت بودن از نظر علم باشد ، يقيناً اين يك اشتباه واضح است ؛ زيرا بسيارى از علوم را امام صادق عليه السلام - كه اين روايت از آن حضرت است - و همچنين ساير ائمّه اطهار عليهم السلام بيان فرموده‏ اند و از زبان پيامبران مرسل نقل نشده است .

      بنابراين نمى‏ توانيم بگوييم : مقصود از يكنواخت بودن ، يكنواخت بودن از نظر مقدارِ علم است - با توجّه به افزايش پيوستۀ علم - ولى مى‏ توانيم بگوييم : راه عمومى فراگيرى علم - يعنى استفاده از حسّ باصره و سامعه - همان گونه يكنواخت باقى مانده است .