الف) گريز از يأس و نااميدى

    در جامعه‏ اى كه دين در آن نقشى ندارد و مردم در انتظار آينده‏ اى بهتر نيستند، سرخوردگى از زندگى، قتل و خونريزى و خودكشى، فراوان به چشم مى‏ خورد. زيرا مردم عوامل منفى مانند فقر و تنگدستى، ظلم و ستم، تجاوز و قانون شكنى، بى‏ اعتنايى به حقوق انسانها و اين گونه مسائل را مى‏ بينند، و در برابر آن راه چاره و فرار از اين تباهى‏ ها را پيدا نمى‏ كنند. به اين جهت گرفتار بلاى خانمان سوز يأس و نا اميدى مى‏ شوند؛ زيرا به خدا و آينده اميدى ندارند و راه گريز از همۀ اين گرفتارى‏ ها را دست زدن به خودكشى مى‏ پندارند. و با دست زدن به اين جنايت نه تنها دنيا و آخرت خود؛ بلكه آيندۀ زن و فرزندان و نزديكان خود را نيز به تباهى مى‏ كشانند.

    ولى شخصى كه حالت انتظار را در خود به وجود آورده و هر لحظه اميدوار است تابش انوار تابناك ولايت را بر سراسر هستى بنگرد، هيچ گاه حاضر نيست دست به اين گونه جنايت بزند و با ريختن خون خويش، زندگى عده‏ اى ديگر را نيز به تباهى بكشد. بنابر اين، مسئلۀ انتظار فرج براى او گشايش است و زمينۀ گريز از نا اميدى و تباهى را فراهم مى‏ كند. روايتى كه مى‏ آوريم، گواه بر اين حقيقت است:

 عَنِ الحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قالَ: سَأَلْتُ أَبَاالْحَسَنِ‏ عليه السلام عَنْ شَيْ‏ءٍ مِنَ الْفَرَجِ .

 فَقالَ‏ عليه السلام: اَوَلَسْتَ تَعْلَمُ أَنَّ اِنْتِظارَ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ ؟

 قُلْتُ: لا أَدْري إِلّا أَنْ تُعَلِّمَني .

 فَقالَ‏ عليه السلام: نَعَمْ، اِنْتِظارُ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ.(8)

 حسن بن جهم مى‏ گويد: از حضرت موسى بن جعفر عليهما السلام دربارۀ فَرَج سئوال نمودم.

امام‏ عليه السلام فرمودند: آيا نمى‏ دانى كه انتظار فرج، مقدارى از فرج است؟

گفتم: من خبر ندارم، مگر آن كه شما به من تعليم نمائيد.

 امام‏ عليه السلام فرمودند: آرى؛ انتظار فرج مقدارى از فرج است.

---

8) بحارالأنوار : 130/52.