2- توجّه و تمركز فكر در توسّل

   تمركز فكر، توجّه و دقّت كامل در انجام هر گونه عبادت، بر تأثير آن ‏مى‏ افزايد و آن را پرثمر مى‏ نمايد. جريانى كه ذكر مى‏ كنيم دليل بر اهميّت توجّه‏ در دعا و توسّلات است:

   شخصى از بزرگان با يكى از اولياء خدا در ارتباط بود و گاه گاه مطالب نهان‏ را از گذشته و آينده از او جويا مى‏ شد و صدق و راستى و درستى او براى ايشان‏ ثابت و حتمى بود.

   از او پرسيدم: ايشان چگونه به اين مقام رسيده است و اسرارى را كه بيان‏ كرديد، چگونه متوجّه مى‏ شود؟

   ايشان فرمود: اين شخص قبلاً از شاگردان خودم بود و گاهى اذكارى را از من مى‏ گرفت و آنها را انجام مى‏ داد. اگرچه او ساعات زيادى را به انجام اين‏ اذكار نمى‏ پرداخت، زيرا آنها اذكار و يا دعاهاى طولانى نبودند؛ ولى‏ خصيصه‏ اى در اين شخص وجود داشت كه به خاطر آن، اين همه پيشرفت نمود واينك او استاد من است. بطورى كه گاهى من مجهولاتم را از او سئوال مى‏ كنم‏ و او پاسخ صحيح آنها را برايم مى‏ آورد. حتّى در موارد متعددى بدون آن كه من ‏به او ابراز نمايم، پاسخ مطالبى را كه لازم داشتم، برايم بيان نموده است.

   سپس ايشان فرمودند: خصوصيتى كه در ايشان وجود دارد، اين است كه هردعا يا ذكرى را كه به او مى‏ گويم و او مى‏ خواند با توجّه كامل انجام مى‏ دهد. حالت‏ توجّه و حالت حضور و دقّت او، او را به اين مقامات عاليه رسانده است.

   اينك به اين كلام كوتاه؛ ولى با عظمت حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام توجّه كنيد و اهميّت دقّت و توجه را دريابيد. آن بزرگوار مى‏ فرمايند:

الدِّقَّةُ اِسْتِكانَةٌ.(18)

دقّت، فروتنى و تواضع است.

   كسى كه در برابر خداوند و اهل ‏بيت‏ عليهم السلام فروتنى كند، خدا او را سربلند مى‏ سازد و امورى كه به ظاهر غير ممكن است، به دست او جارى مى‏ شود.

   آرى دقّت و توجّه، غير ممكن را براى شما ممكن مى‏ سازد و شما را به ‏مقامات ارزنده‏ اى كه شايد آن را محال بدانيد، مى‏ رساند. همان گونه كه يك ‏شخص عادى كه به جريان او اشاره كرديم بر اثر توجّه در حال دعا و توسّل، به ‏مقام ارتباط با عالم غيب رسيده بود.

   به همين جهت حضرت امام صادق عليه السلام مى‏ فرمايند:

فَإِذا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ ثُمَّ اسْتَيْقِنْ بِالْإِجابَةِ.(19)

هر گاه دعا نمودى با حالت توجّه و اقبالِ قلبى دعا كن، آن گاه يقين به اجابت‏ داشته باش.

   توجّه و اقبال قلب در دعا و توسّل، آن چنان مؤثّر و پرثمر است كه امام‏ صادق ‏عليه السلام مى‏ فرمايند: پس از دارا بودن حالت توجّه، به اجابت آن يقين پيدا كن!

بنابر اين پس از تطهير باطن و پاكسازى درون، مسئلۀ تمركز فكر و توجّه‏ حواسّ در دعاها، مناجات و توسّلات نقش بسيار مهمّى را داراست.

   همان گونه كه عبادتهاى بدون توجّه، اثرات مهمّى ندارد؛ توسّلاتى كه در آن توجّهى وجود ندارد نيز داراى اثر كلّى نيست و آن گونه كه بايد آدمى را به ‏مقصد و حاجتى كه دارد، نمى‏ رساند.

   توسّلى پرثمر و داراى اثرات كلّى است كه در آن توجّه وجود داشته باشد؛زيرا توسّل در صورتى كه با توجّه باشد و از درون دلى پاك بجوشد، رمز ارتباط با خداوند و خاندان وحى است. بر اثر اين گونه توسّل، راه‏هاى بسته‏ شده گشوده مى‏ شوند و دربهاى قفل شده، باز مى‏ شوند. و آن گاه كه ارتباط باخدا و اهل ‏بيت‏ عليهم السلام برقرار شد، هيچ گونه دعا و توسّلى بى‏ پاسخ نمى‏ ماند.

   بنابر اين اگر مى‏ خواهيد توسّل شما اثر فورى داشته باشد و داراى نتيجۀ عالى باشد، علاوه بر خودسازى سعى كنيد در هنگام توسّل، توجّه شما به اين‏ سو و آن سو جلب نشود و با تمركز و توجّه كامل دست به دامان خاندان وحى‏ شويد و آنان را وسيلۀ برآوردن حاجات خود بدانيد.

   پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلم مى‏ فرمايند:

نَحْنُ الْوَسيلَةُ إِلَى اللَّهِ.(20)

ما، وسيله به سوى خداوند هستيم.

   آرى اعتقاد هر انسانِ آگاه و روشن دل، اين است كه خاندان وحى پشتيبان ووسيله او به سوى خداوند هستند. در يكى از زيارات امام حسين‏ عليه السلام واردشده:

بِكُمْ يا آلَ مُحَمَّدٍ أَتَوَّسَلُ، اَلْاخِرُ مِنْكُمْ وَالْأَوَّلُ.(21)

اى آل محمّد، بوسيلۀ شما من متوسّل مى‏ شوم؛ به اوّلين شما تا آخرينتان.

   نه گاه‏گاه، بلكه براى رسيدن به همۀ حاجتها و مشكلات بايد به اين‏ بزرگواران متوسل شويم.

   در زيارت جامعۀ كبيره كه حضرت امام هادى عليه السلام درياهايى از نور را بابيانى كوتاه آورده‏ اند، مى‏ خوانيم:

وَمَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِكُمْ.(22)

كسى كه خداوند را قصد نمايد، به سوى شما متوجّه مى ‏شود.

   با بيانات گذشته، روشن شد براى گرفتن حاجتها و برآورده شدن نيازها علاوه بر پاكى دل، توجّه و تمركز انديشه لازم است. بنابراين از راه‏هاى مهمّ‏ تأثير توسّل، «تطهير باطن» و «توجّه فكر» است. با اين بيان بنگريد كه توسّل از چه عظمت والائى برخوردار است، وكسى كه به توسّل دست مى‏زند، بايد داراى چه حالاتِ مهمّ روحى باشد؟

   اگر افرادى مغرض همچون وهّابيان بى‏ بها، ارزش و بهائى براى توسّل‏ن مى‏ بينند، پندار باطل آنان از كوتاهى فكر و عدم آگاهى خودشان سرچشمه‏ مى‏ گيرد و گرنه كسى كه مى‏ داند توسّل يعنى چه و توسّل بر چه اساسى بنيان‏گذارى شده‏ است، چگونه مى‏ تواند به انكار بزرگترين و بهترين حالات روحى انسان بپردازد، و ناآگاهانه ‏گنجينه‏ هاى عظيم روحى را بى‏ بها جلوه دهد؟

   انسان متفكّر چگونه مى‏ تواند جذّاب‏ترين حالات روحى را به دليل آن كه خود آن رانيافته است، ردّ نمايد؟!

---

18) بحارالأنوار: 193/72.

19) بحارالأنوار: 323/93، از مكارم الاخلاق: 314.

20) بحارالأنوار: 23/25.

21) بحارالأنوار: 227/101.

22) مفاتيح الجنان، زيارت جامعۀ كبيره.