حركت زنديق ‏ها

در زمان امويان و عبّاسيان

   در كتاب «دولت عبّاسيان» مى ‏نويسد: «پيدايش زنديق ‏ها در دوران امويان واقع شد و فعّاليّت آنان در دوران اوّل عبّاسى‏ شدّت گرفت.

   ... در حقيقت زندقه حركتى سياسى در چارچوب انديشه دينى منظّمى بود كه پيروانش را به انتشار مذهب مانوى و محتواى عقيده دينى و ميراث فكرى آن، به اين اعتبار كه جايگزين ميراث اسلامى - عربى است، دعوت مى‏ كرد و چه ‏بسا كه سياست در پشت دعوت‏ هاى فلسفى پنهان شده بود؛ همان‏گونه كه در وراى مصادره‏ هاى حكومتى و احكام آن مخفى‏ شده بود؛ زيرا زندقه با پوشش فلسفه، خود را پنهان كرده بود و در واقع از برخى جنبه‏ ها انقلابى مجوسى بود كه هدفش ‏نابودى حكومت اسلامى و جايگزينى حكومتى ايرانى به جاى آن بود.

   آشكار است كه زندقه حركتى مانوى بود كه بعد از فتوحات اسلامى، از نو در عراق و برخى مناطق ايران جاى گرفت. علّت انتشار اين پديده، آزادى دينى بود كه پيروان اديان مختلف، بعد از فتوحات از آن برخوردار شدند و به نوعى‏ درگيرى فكرى و نظرى در جامعه منجر شد.»(254)

   بنابراين پيدايش زنديق‏ ها به عنوان يك فرقه از عصر امويان آغاز شده چه آن را مخصوص حركت مانوى بدانيم يا آن‏را اعمّ از حركت مانوى و غير مانوى بدانيم.

---

254) دولت عبّاسيان: 75.