کتاب شناسی توصیفی «الصحیفة المبارکة المهدیة»

 

مجلّهٔ ماهانهٔ «موعود» در شمارهٔ 47 خود مقاله اي در رابطه با کتاب «الصحيفة المبارکة المهديّة» بدين صورت  آورده است : 

• مجتهدى، سيد مرتضى،
• الصحيفة المباركة المهدية،
• چاپ اول: انتشارات حاذق، قم، 1419ق،
• 759 صفحه، قطع وزيرى

دعا و نيايش در تمامى اديان، جايگاه و منزلت ويژه اى دارد و يكى از پرشورترين و خالصانه ترين آداب دينى است. كمالات و تجربه هاى حضورى انسان از خداوند، در نيايش تجلى پيدا مى كند. به تعبير ديگر، دعا ثمره ايمان و تجربه خصوصى مؤمنان تلقى مى شود و در عين حال سبب افزايش ايمان و ديندارى است. از اين رو، پيوسته در طول تاريخ شيعه، عالمان دينى به جمع آورى دعاهايى پرداخته اند كه از جانب پيشوايان معصوم علیهم السلام، صادر شده است؛ از جمله مصباح المجتهد اثر شيخ طوسى، المصباح والبلدالامين اثر شيخ ابراهيم كفعمى، الاقبال اثر سيدبن طاووس، دارالسلام اثر محدث نورى، مفاتيح الجنان اثر شيخ عباس قمى و دهها كتاب ارزشمند ديگر.

در اين راستا، بعضى از كتابها، مستقلاً به جمع آورى مجموع دعاهاى يك معصوم، اختصاص يافته است كه از آن جمله صحيفه سجاديه است كه دعاهاى بى نظير امام سجاد علیه السلام در آن جمع آورى شده است. هم چنين در عصر غيبت كبرى، بعضى از عالمان شيعه به جمع آورى دعاها و زيارتهايى پرداخته اند كه از امام مهدى علیه السلام رسيده، يا ايشان به خواندن آن توصيه فرموده اند، و يا از معصومان علیهم السلام درباره ايشان صادر شده است.

كتابهايى كه در اين زمينه گردآورى شده، با عنوان صحيفةالمهدى معروف شده اند؛ به عنوان مثال مى توان به كتاب الصحيفة القائمية، به كوشش شيخ فضل اللَّه نورى (شهادت 1327ق)، الصحيفة المهدوية توسط ميرزا محمدابن رجبعلى تهرانى (تأليف 1355ق)، صحيفة المهدى به كوشش آقاى جواد قيومى اصفهانى، الصحيفة الهادية و التحفة المهدية اثر ابراهيم بن محسن كاشانى (وفات 1345ق)، صحيفةالمهدى اثر عيسى سليم پوراهرى (چاپ 1406ق) و كتاب الصحيفة المباكة المهدية به كوشش آقاى سيد مرتضى مجتهدى اشاره كرد.1 علاوه بر اين، بعضى از كتابها پيرامون مهدويت نوشته شده كه، به طور غير مستقل به دعاها و نيايشهاى امام عصر علیه السلام پرداخته و تنها بخشى از كتاب را به اين مسئله اختصاص داده اند؛ به عنوان مثال مى توان به كتاب كلمة الامام المهدى علیه السلام اثر سيد حسن شيرازى، تكاليف الانام فى غيبةالامام، اثر صدرالاسلام على اكبر همدانى، جنةالمأوى اثر محدث نورى و العبقرى الحسان، تأليف على اكبر نهاوندى اشاره كرد.

کتاب «الصحيفة المباركة المهدية» به كوشش آقاى سيدمرتضى مجتهدى را مى توان در حال حاضر آخرين كتاب در زمينهٔ گردآورى دعاها، زيارتنامه ها و اعمالى دانست كه از امام عصر علیه السلام و يا درباره ايشان رسيده است.

وى با تكيه بر تمامى كتابهاى موسوم به الصحيفة المهدوية و كتابهاى دعا، كه پيش از او پيرامون مهدويت نوشته شده، اين كتاب را تأليف كرده است. نويسنده در مقدمه اين كتاب، فهرستى از كتابهاى عالمان پيشين را به صورت خطبه و نيايش، و همچنين در بخش پايانى به صورت كتاب شناسى ذكر كرده است؛ از اين رو، اثر ايشان نسبت به كتابهاى مشابهى كه پيش از وى نوشته شده، جامع تر به نظر مى رسد.

با اين حال، مؤلف در مقدمهٔ كتاب مى گويد: «تنها توانسته است بخشى از دعاها و زيارتهاى منسوب به امام مهدى علیه السلام را ذكر كند و مجموعه دعاها پيرامون امام عصر علیه السلام بيشتر از مقدار مذكور است». وى، به عنوان نمونه، به دعايى اشاره مى كند كه از جانب امام عصر، به واسطه يكى از ملازمين امام، به مرحوم آيت اللَّه شيخ مرتضى حائرى (2) رسيده بود، و مرحوم حائرى از اين دعا استفاده مى كرد اما آن دعا به ديگران نرسيده است.

«الصحيفة المباركة المهدية»، با قطع نظر از مقدمه و خاتمه، در 12 بخش به تعداد امامان دوازده گانه، تنظيم شده است و مؤلف براى تقسيم بندى مباحث اصلى كتاب و دعاهاى رسيده از معصومان، عناوينى را وضع نموده است؛ مؤلف در مقدمه كتاب، مطالبى مانند فايده و اهميت دعا، لزوم دعا براى امام مهدى علیه السلام، كيفيت دعا براى ظهور امام عصر ارواحنا فداه، صفات نيكوى حاصل از دعا، زمانها و مكانهاى مخصوص دعا را مطرح كرده اند.

ايشان در اين مقدمه با استفاده از كتابهاى علماى گذشته، هر چه را كه در رابطه با دعا و نيايش و زيارت امام عصر علیه السلام لازم است، متذكر شده است؛ از اين رو مقدمه مزبور، به منزله كتابى در زمينه دعاشناسى است و خواندن آن نكته هاى زيادى را به خواننده مى آموزد.

پس از مقدمه، بخش اول با عنوان «فى أدعية الأيام» (دعاى روزهاى خاص) آغاز مى گردد و دعاهايى را شامل مى شود كه در روزهاى خاص يا پس از نمازهاى خاص خوانده مى شود؛ مثل دعاهايى كه براى ظهور امام عصر علیه السلام در روز جمعه خوانده مى شود، يا دعاى عهد كه خواندن آن پس از نماز صبح، توصيه شده است. در اين بخش دعاهايى مانند دعاى علوى مصرى و دعايى كه امام عصر ارواحنا فداه به خواجه نصير طوسى آموخت، به چشم مى خورد.

بخش دوم با عنوان «فى أدعية الشهور» (دعا در ماههاى خاص)، مطرح شده است. اين باب، شامل دعاهايى است كه در ماههاى خاصى خوانده مى شود، به عنوان مثال دعايى كه براى ظهور امام عصر ارواحنا فداه در نيمه شعبان، هيجدهم رمضان، سوم شعبان و روزهايى از ماههاى خاص هجرى قمرى، خوانده مى شود.

بخش سوم با عنوان «فى الأدعية غير المختصة بيوم خاص» (دعاهايى كه به روز خاصى، اختصاص ندارد)، شامل دعاهايى است كه در تمام طول سال و در هر زمان و مكانى می توان آنها را خواند؛ مانند: دعاى غريق، فرج، استغاثه، حاجت، و امثال آن.

بخش چهارم، از دو فصل تشكيل شده و با عنوان «فى ألادعية التى دعابها مولانا صاحب الزمان ارواحنا فداه للناس او على الناس» (دعاها و نفرينهاى امام عصر ارواحنا فداه) آمده است. در فصل اول: دعاى امام ارواحنا فداه به سيد حميرى و ابراهيم بن مهزيار و يا توقيعهايى (نامه هايى) كه امام عصر ارواحنا فداه در آنها دعا نموده است، مانند نامه امام ارواحنا فداه به شيخ مفيد يا قاسم بن علاء ذكر شده است؛ اما در فصل دوم دعاهايى ذكر گرديده كه امام ارواحنا فداه در آنها پاره اى از افراد و شخصيتهاى منفور تاريخ مانند: معاويه، اهل غلو و پاره اى از مدعيان بابيت را مورد لعن خود قرار مى دهند.

بخش پنجم، با عنوان «فى ما قرئه مولانا صاحب الزمان ارواحنا فداه» (آنچه را كه امام عصر ارواحنا فداه قرائت فرموده است)، شامل پاره اى از دعاهاست كه امام در موقعيتهاى خاص ذكر نموده است. مانند: قرائت سوره قدر توسط امام عصر ارواحنا فداه در شكم مادر، دعاى ايشان هنگام ولادت، و يا دعاى امام در سرداب مقدس.

بخش ششم، داراى اين عنوان است: «فى الأدعية التى نقلها مولانا صاحب الزمان ارواحنا فداه عن آبائه الطاهرين»(دعاهايى كه امام زمان ارواحنا فداه از پدران معصوم خويش نقل فرموده است). در اين بخش پاره اى از حرزها و دعاهايى كه انسان را از گرفتاريها حفظ مى كند، نقل شده است؛ مانند: دعاى على ارواحنا فداه در سختيها، حرز يمانى، دعاى حريق، دعاى الحاح از امام صادق علیه السلام و ديگر دعاهايى كه از ائمه اطهار علیهم السلام رسيده است.

بخش هفتم، شامل نمازهايى است كه از جانب امام عصر ارواحنا فداه رسيده، يا براى ارتباط روحى با ايشان خوانده مى شود؛ مانند: نماز امام مهدى ارواحنا فداه، نماز مسجد جمكران، نماز استغاثه، نماز روز پنجشنبه كه به امام اهداء مى گردد. عنوان اين بخش، عبارت است از: فى الصلوات الواردة عنه أوله صلوات اللَّه عليه (نمازهايى كه از جانب امام مهدى علیه السلام رسيده يا براى ايشان خوانده مى شود).

بخش هشتم، به استخاره و دعاهاى مربوط به آن و همچنين نامه نويسى براى امام عصر ارواحنا فداه اختصاص دارد و با عنوان «فى الاستخارات والرقاع» (استخاره و نامه نويسى / عريضه نويسى) ذكر شده است. اين بخش داراى دو فصل است؛ فصل نخست شامل دعاهايى است كه از امام عصر ارواحنا فداه براى استخاره كردن وارد شده است مانند استخاره با تسبيح و دعاى آن، استخاره با قرآن و استخاره با كاغذ. فصل دوم، به نامه نويسى (يا عريضه نويسى) براى حضرت و طلب حاجت نمودن اختصاص دارد. به گونه اى كه مؤلف در ابتداى فصل خاطر نشان مى سازد كه عريضه يا نامه نويسى، از انواع توسل و استغاثه (كمك جويى) به امام عصر ارواحنا فداه تلقى مى گردد و آثار عجيبى براى آن ذكر گرديده است؛ منظور از رقعه نويسى يا عريضه نويسى اين است كه در طول تاريخ غيبت كبرى، پاره اى از حاجت مندان با نوشتن نامه اى، خطاب به امام عصر ارواحنا فداه، نيازها و مشكلات خود را بيان مى كردند و از آن حضرت، كه گاه به وضعيت همه انسانها هستند، تقاضاى برآورده شدن حاجت مى كردند و سپس نامه را در آب جارى مى انداختند. در اين فصل، قضاياى پاره اى از اشخاص (ءز جمله آقاى سيد محمد عاملى و ميرزا ابراهيم شيرازى) كه براى امام علیه السلام نامه نوشته اند و سپس حاجت و نياز آنان از جانب امام عصر ارواحنا فداه برطرف شده، و يا حتى توفيق شرفيابى و ديدار امام عصر ارواحنا فداه نصيب آنان شده، ذكر گرديده است؛ خواندن اين بخش براى مؤمنان بسيار جذاب و دلنشين خواهد بود.

بخش نهم با عنوان «فى الزيارات» (زيارت نامه ها)، يكى از مهم ترين بخشهاى كتاب را تشكيل مى دهد؛ زيرا در اين قسمت، زيارت نامه هاى معروفى كه منسوب به امام زمان ارواحنا فداه است، مانند: زيارت آل يس، زيارت ندبه، زيارت سرداب مقدس، و پاره اى از زيارت نامه هاى ديگر ذكر شده است.

بخش دهم با عنوان «فى زيارة نواب مولانا القائم ارواحنا فداه و مانقلوه من الأدعية والزيارات» (زيارت نائبان امام عصر ارواحنا فداه و بيان دعاهايى كه نقل نموده)، داراى دو قسمت است. قسمت نخست درباره كيفيت زيارت كردن نائبان خاص امام عصر ارواحنا فداه و كيفيت سلام نمودن بر آنهاست. قسمت دوم زيارت نامه ها، دعاها و نمازهايى است كه نائبان چهارگانه امام زمان ارواحنا فداه از جانب ائمه علیهم السلام نقل كرده اند؛ مثلاً نمازى كه حسين بن روح(رحمه الله) نقل كرده، يا دعاى سمات كه محمد بن عثمان(رحمه الله)، نائب دوم امام زمان ارواحنا فداه، با واسطه از امام صادق علیه السلام نقل كرده است. در اين دعاها، نائبان خاص، روايت كننده دعاها و سخنان ائمه اطهار مى باشند و از اين رو همه اين دعاها از جهت سند و علم رجال مى تواند در خور توجه باشد.

بخش يازدهم كتاب، داراى عنوان «فى الأدعية الواردة لظهوره ارواحنا فداه فى سائرالدعوات»(دعاهاى رسيده از ديگر امامان معصوم(علیهم السلام)، براى ظهور امام مهدى ارواحنا فداه است. به عنوان مثال، دعاهايى كه از امام على علیه السلام، امام سجاد علیه السلام، امام هادى علیه السلام، امام عسکرى علیه السلام و ديگر ائمه علیهم السلام رسيده است و در آنها، فرج و ظهور امام مهدى علیه السلام خواسته شده است. دعاهاى ارزشمند اين بخش، كه پيش از ولادت امام عصر ارواحنا فداه صادر گرديده، روشنگر اين نكته است كه در دعاهاى معروف، به ظهور امام عصر ارواحنا فداه اشاره مى شد و ائمه، از آنرو ظهور امام عصر ارواحنا فداه را از خداوند طلب مى نمودند چون ظهور ايشان را به منزله عملى شدن شريعت نبوى و آرمانهاى دينى مى دانستند.

بخش دوازدهم با عنوان «فى الأدعية الواردة لظهوره علیه السلام فى الزيارة»، زيارت نامه هايى است كه در آنها براى ظهور امام عصر ارواحنا فداه دعا شده است. موضوع بخش يازدهم و دوازدهم يكسان است و در هر دو، به بررسى و بيان مسئله ظهور و دعا براى امام علیه السلام، از جانب پيشوايان دين، اشاره مى شود؛ لكن در بخش يازدهم، اين مسئله در دعاها، دنبال مى شود؛ اما در بخش دوازدهم، زيارت نامه ها مورد توجه قرار مى گيرند؛ مانند زيارت اميرالمؤمنين علیه السلام (كه در آن على علیه السلام به رجعت اشاره مى كنند3؛ يا در زيارت ديگرى، خود را از منتظران ظهور امام مهدى ارواحنا فداه مى خوانند4)، زيارت سيدالشهداء علیه السلام، زيارت امام جواد علیه السلام و امثال آن، كه در آنها براى ظهور و قيام امام عصر ارواحنا فداه، دعا مى شود.

مؤلف در خاتمه كتاب الصحيفة المباركة المهدية، به بعضى از موضوعات پراكنده كه در راستاى موضوع كتاب است اشاره مى كند؛ مانند توصيه امام عصر ارواحنا فداه به خواندن پاره اى از دعاهاى معروف همچون: زيارت جامعه، زيارت عاشورا و نماز شب؛ و همچنين در ادامه، به پاره اى از فضيلتهاى مذكور در بخشى از آيات، اعمال، مكانها و زمانها اشاره مى كند. و سرانجام كتاب با ذكر فهرستى از كتابهاى دعا كه علماى گذشته، در رابطه با امام عصر ارواحنا فداه گردآورى نموده اند، پايان مى پذيرد.

از ويژگيهاى مثبت كتاب الصحیفة المباركة المهدية، اين است كه بخش زيادى از دعاها، زيارتنامه ها و سفارشهاى امام مهدى ارواحنا فداه كه به طور پراكنده، در كتابهاى گذشتگان، ذكر گرديده است، به طور مستقل در يك تأليف، گردآورى شده و تمامى منابع و مدارك تاريخى، ذيل هر يك از دعاها، و همچنين در فهرست پايانى كتاب، بيان شده است. اين امر موجب مى گردد تا خوانندگان، به راحتى بتوانند به منابع اصلى، دسترسى پيدا كنند؛ لكن يكى از جنبه هاى آسيب پذير اين دسته از كتابها، اين است كه پاره اى از دعاها، توصيه ها و زيارت نامه ها در خواب، مكاشفه و يا توسط يك فرد نقل گرديده است؛ از اين رو لازم است تا براى كسب وثاقت و اطمينان به صدور اين سخنان از جانب پيشوايان معصوم علیهم السلام، پژوهشهاى علمى و تخصصى، انجام شود و متخصصان در زمينه تاريخ، حديث، و رجال، اين موضوع بسيار مهم و حساس را در استخراج سخنان معصوم، جدى تر گرفته و سره را از ناسره، جدا سازند؛ زيرا اين امر در فرهنگ شيعه تأثيرگذار است و گاهى تعارضات اعتقادى را به همراه خواهد آورد.

-----------------------------

1. براى آشنايى بيشتر رجوع شود به كتابنامه حضرت مهدى ارواحنا فداه تأليف على اكبر مهدى پور، ج2، ص 486-489.

2 . آيت اللَّه شيخ مرتضى حائرى، فرزند مرحوم آيت اللَّه عبدالكريم حائرى يزدى مؤسس حوزه علميه قم است كه در سال 1379 ه’ .ش وفات يافته و قبر شريف او در حرم حضرت معصومه علیها السلام مى باشد.

3 . الصحيفة المباركة المهدية، ص584، دعاى 319، «السلام عليك يا صاحب الكرة والرجعة و...».

4 . پيشين، ص584، دعاى 318، «أنا منتظر لأمركم».

 

نویسنده: سید رضی موسوی گیلانی

منابع: ــ مجله موعود شماره 47 سال1388

http://old.mouood.org

پايگاه اطلاع رساني حوزه http://www.hawzah.net

-----------------------------------------------------------------

شايان ذکر است که کتاب «الصحیفة المبارکة المهدیة» برای اولین بار در نیمهٔ شعبان سال 1419 ق در 760 صفحه وزیری چاپ شد و به سرعت نایاب گردید. سپس بعد از گذشت چندین سال ، با تصحیح و اضافات جدید در 1256 صفحه وزیری در نیمه شعبان  1433 ق چاپ شد و اکنون نيز آمادهٔ چاپ دوم است.

این کتاب نفیس ، از یک مقدمه و 16 باب و یک خاتمه تشکیل شده و در آخر آن ، فهارس عامه شامل فهرست آیات ، روایات ، ادعیه ، زیارات ، موضوعات کتاب  و منابع و مصادر نیز آمده است که مجموعه بسیار نفیس و ارزشمندی در عرصه مهدویت است .