قضاوت بر اساس ظنّ و گمان
علم و آگاهى و آمادگى مردم براى اجراى عدالت در آن زمان چنان افزايش مى يابد كه هيچ گاه حكمى بر اساس ظنّ و پندار و فهم شخصى افراد صادر نمى شود ؛ زيرا اطمينان نمودن به ظنّ و گمان با حكومت عادلانه سازگار نيست .
حكومت در صورتى حكومتِ عدل و داد است كه بر اساس علمى كه مطابق با واقع است ، رفتار نمايد ؛ و گرنه چگونه مى توان حكمى را بر مبناى ظنّ - كه خلاف آن محتمل است - حكم واقعى و عادلانه دانست ؟
بنابراين ، در آن زمان چون حكومت كاملاً عادلانه است هر گونه قضاوتى در آن عصر و دوران بر مبناى عدالت مى باشد و اقتضاى عدالت آن است كه حكم، مطابق با واقع و بر اساس علم و يقين باشد نه ظنّ و گمان .
حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايند :
ليس من العدل ، القضاء على الثّقة بالظّنّ .(37)
حكم و قضاوت بر اساس اطمينان به ظنّ و گمان ، از عدالت نيست .
رشد فكرى و علمى در آن زمان آنچنان وسيع و گسترده است كه هيچ گاه قضاوتى صادر نمى شود مگر بر اساس علم و آگاهى ؛ زيرا اين، لازمۀ حكومت عادلانه است .
از روايات نيز استفاده مى شود كه قضاوت بر اساس بيّنه و يمين ، در بعضى از موارد نه تنها عدالت را به ارمغان نمى آورد ، بلكه به وسيلۀ آن حقّ افراد پايمال مى گردد . براى روشن شدن مطلب به اين روايت توجّه كنيد :
رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم فرمودند :
إنّما أقضي بينكم بالبيّنات والأيمان وبعضكم أَلْحن بحجّته من بعض ، فأيّما رجل قطعت له من مال أخيه شيئاً يعلم أنّه ليس له ، فإنّما أقطع له قطعة من النّار .(38)
همانا من ميان شما با بيّنه ها و سوگندها قضاوت مى نمايم و بعضى از شما بيشتر از بعض ديگرى قدرت در اقامه دليل خود دارد ، (به خاطر بيان بهتر به خوبى مى تواند گفتار خود را مستدلّ نمايد).
پس هر كس كه من از مال برادرش (بر اساس بيّنه و يمين) به او چيزى دادم كه او خود مى داند كه آن مال او نيست ، من (در واقع) قطعه اى از آتش را به او داده ام.
اين روايت ظاهر است در اين كه بيّنه و يمين نمى تواند هميشه مطابق با واقع و حقيقت باشد . بنابراين در مواردى كه اين گونه نيست عدالت واقعى اجراء نشده و بر اساس حكم ظاهرى عمل شده است .
37) نهج البلاغة ، قصار الحكم 211 ص 1184 .
38) مستدرك الوسائل : 366/17 .
بازديد امروز : 49659
بازديد ديروز : 235629
بازديد کل : 125934546
|