ضرورت دعا از نظر عقل و نقل

    قبل از بحث دربارۀ آداب دعا ، درباره ضرورت دعا از نظر عقل و نقل سخن مى‏ گوييم:

   در کتاب «عدّة الداعی» می نویسد :

    الف ) «دليل عقلى : دور كردن زيان از خويش - در صورت امكان و توان - واجب است ؛ از سويى رسيدن زيان در اين دنيا به هر انسانى حتمى است . زيرا هر انسانى مسايلى دارد كه عقلش را مشغول ساخته و فكرش را مشوّش مى‏ كند و به او ضرر مى ‏رساند . اين مسايل يا از درونش پيدا مى‏ شود ، مثل عارضه ‏اى كه جسم او را دچار بيمارى كند يا از خارج است همچون آزار ستمگران ، و چيزهاى ناپسندى كه از ناحيه همسايه و يا شريك مى ‏رسد .

    و اگر اكنون به اين ضررها مبتلا نباشد عقل احتمال رويداد آنها را در آينده مى ‏دهد . چگونه اين حقيقت را انكار نماييم و حال آن كه آدمى در منزلگاه حادثه‏ هاست و اين منزلگاه هيچگاه به يك حال نيست و سختى‏ هاى آن از او جدا نمى‏ گردد .

    بنابراين ، ضررهاى دنيا يا بر انسان وارد شده ‏اند و يا وارد خواهند شد . و در صورت توان و امكان هر دو را بايد از بين برد . با دعا چنين توانى حاصل مى‏ گردد . دعا هم كه در توان است ، پس در هر حال بايد انسان به دعا روى آورد .

    حضرت اميرالمؤمنين و سيّد الوصيّين عليه السلام نيز بدين معنا خبر داده و فرموده ‏اند:

 ما من أحد ابتلي وإن عظمت بلواه بأحق بالدعاء من المعافي الّذي لايأمن من البلاء .(44)

 كسى كه به بلايى مبتلا باشد گرچه بلايش عظيم باشد ، سزاوارتر به دعا كردن نيست از شخصى كه در عافيت است؛ كه او هم از بلا و گرفتارى در امان نمى‏ باشد .

    ب ) دليل روايى : از نظر روايات آشكار است كه همه به دعا محتاج‏ اند ، خواه به بلا مبتلا شده باشند و خواه نشده باشند . فايدۀ دعا يا برطرف كردن بلايى است كه وارد شده و يا دور كردن بدى‏ اى است كه به آدمى رسيده است ، يا به دست آوردن منفعت و فايده ‏اى است كه دلخواه مى‏ باشد ، يا پايدار كردن و نگهدارى نمودن و جلوگيرى از زايل شدن و از بين رفتن خيرى است كه موجود مى‏ باشد .

    زيرا ائمّه عليهم السلام دعا را به عنوان «سلاح» توصيف نموده ‏اند و سلاح وسيله ‏اى است كه سودبخش و برطرف كنندۀ زيان است . همچنين ، دعا را «تُرس» ناميده‏ اند و تُرس سپرى است كه با آن از ناپسندى‏ ها جلوگيرى به عمل مى ‏آيد .

    رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم فرمود :

 ألا أدلّكم على سلاح ينجيكم من أعدائكم ويدرّ أرزاقكم ؟ قالوا : بلى يا رسول اللَّه . قال : تدعون ربّكم بالليل والنّهار ، فإنّ سلاح المؤمن الدعاء .(45)

 مى‏ خواهيد شما را به سلاحى راهنمايى كنم تا او شما را از دشمنان‏تان نجات دهد و روزى‏ هايتان را بسيار نمايد ؟

گفتند : بلى اى رسول خدا .

 فرمود : پروردگارتان را در هر روز و شب بخوانيد ؛ زيرا كه دعا، اسلحه مؤمن است .

    امير المؤمنين عليه السلام فرمود :

 الدعاء ترس المؤمن ، ومتى تكثر قرع الباب يفتح لك .(46)

 دعا سپر مؤمن است ، و وقتى درى را زياد كوبيدى ، سرانجام برايت باز شود .

    امام صادق عليه السلام فرمود :

 الدعاء أنفذ من السنان الحديد .(47)

 دعا نافذتر از سرنيزۀ آهنين است .

    امام كاظم عليه السلام فرمود :

 إنّ الدعاء يردّ ما قدّر وما لم يقدّر ، قال : قلت : وما قد قدّر فقد عرفته ، فما لم يقدّر ؟ قال : حتّى لايكون .(48)

 همانا دعا باز مى‏ گرداند آنچه را تقدير شده و آنچه را كه تقدير نشده است .

 راوى مى‏ گويد : پرسيدم : «آنچه تقدير شده است» را مى‏ دانم ، امّا «آنچه تقدير نشده است» چگونه است ؟

 فرمود : دعا مى‏ كند تا در آينده بلا مقدّر نشود .

    امام كاظم عليه السلام در روايتى ديگر مى‏ فرمايد :

 عليكم بالدعاء ، فإنّ الدعاء والطلب إلى اللَّه تعالى يردّ البلاء ، وقد قدّر وقضى فلم يبق إلّا إمضائه فإذا دعي اللَّه وسئل صرْفه صرَفه .(49)

 شما را سفارش مى‏ كنم به دعا كردن ؛ همانا دعا و طلب از خداوند تعالى ، بلا را دور مى‏ كند در حالى كه تقدير شده و قضاى الهى بر طبق آن صورت پذيرفته ؛ ولى فقط اجراى آن باقى مانده است و اگر خداوند خوانده شود و از او بازگرداندن بلا سؤال شود ، خداوند آن را برمى‏ گرداند .

    و زراره رحمه الله از امام باقر عليه السلام روايت كرده است كه فرمود :

 ألا أدلّكم على شي‏ء لم يستثن فيه رسول اللَّه صلى الله عليه وآله وسلم ؟ قلت : بلى .

 قال : الدعاء يردّ القضاء وقد أبرم إبراماً ، وضمّ أصابعه .(50)

 آيا مى‏ خواهيد شما را به چيزى راهنمايى كنم كه رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم در آن هيچ استثنايى نكرده است ؟

زراره گفت : آرى .

 آن حضرت - انگشتان مبارك‏شان را در هم كردند و - فرمودند : دعا قضا (تقدير الهى) را باز مى‏ گرداند اگرچه استوار و حتمى شده باشد .

    و از امام سيّد العابدين عليه السلام روايت شده است كه فرمود :

 إنّ الدعاء والبلاء ليتوافقان إلى يوم القيامة ، إنّ الدعاء ليردّ البلاء وقد اُبرم إبراماً .(51)

 همانا دعا و گرفتارى تا روز قيامت همراهند . دعا بلا را - حتّى اگر حتمى شده باشد - دور مى‏ گرداند .

    آن حضرت در جاى ديگر مى ‏فرمايند :

 الدعاء يردّ البلاء النازل وما لم ينزل .

 دعا ، بلاى نازل‏ شده و نيز بلايى را كه هنوز نازل نشده است باز مى‏ گرداند.»(52)

---

44) بحار الأنوار : 380/93 .  

45) الكافي : 468/2 .

46) الكافي : 468/2 .

47) الكافي : 469/2 .  

48) الكافي : 469/2 .  

49) الكافي : 470/2 .  

50) الكافي : 470/2 .  

51) الكافي : 469/2 .  

52) عدّة الداعي : 11 .