نمونه‏ اى از خودشناسى در غرب

    در بعضى از كشورهاى غرب، براى ورود به مراكز آموزشى، دانشگاه‏ها و... دانشجويان را تست مى‏ كنند و از پاسخِ آنها به سؤالات گوناگونى كه از آنان مى‏ كنند، بدست مى‏ آورند كه از نظر استعداد روحى، در چه زمينه‏ اى بيشتر آمادگى دارند و پيشرفت آنان در كدام قسمت از علوم و حرفه‏ ها بهتر و بيشتر است، و پس از آن كه روشن شد براى كدام رشته از علوم يا كدام يك از حرفه‏ ها بيشتر آمادگى دارند، آن رشته را براى آنان برمى‏ گزينند.

    اين نوع خود شناسى گر چه فوائدى را در بر دارد و مانع از هدر رفتن بسيارى از انرژيهائى كه بايد در راه صحيح مصرف شود، مى‏ گردد؛ ولى اكتفا نمودن به آن تا آخر زندگى و ادامه دادن راهى كه در جوانى آمادگى بيشترى براى آن داشته‏ اند، همانند اين است كه شخصى در جوانى براى آگاهى از سلامت جسمى خويش، خود را چك كند و تا كهنسالى نيز به آن اكتفاء نمايد!

    اين گونه شناخت، فقط براى محدوده‏اى از زمان - نه تمام عمر - كافى است. چون همان گونه كه مى‏ دانيم قدرتهاى درونى و روحى انسان، گاهى از كودكى يا جوانى در انسان هويدا است و گاهى مرور زمان و افزايش عقل و تجربه، قدرتهاى بزرگى را در بزرگسالى و كهولت در برخى از افراد آشكار مى‏ كند.

    بنابر اين، انسان بايد هميشه در تلاش باشد كه از قدرتهاى نهان و نهفتۀ خود، آگاهى داشته باشد و آنها را آشكار كند. مگر نه اين است كه بعضى از نوابغ در كهنسالى به نبوغ رسيده‏ اند.

    بنابر اين كسى كه در تست هوش در حدّ يك معلّم و آموزگار از نظر قدرت استعداد برخوردار بوده است، نبايد تا آخر عمر خود را يك آموزگار بداند؛ بلكه بايد با الهام از مكتب انسان ساز اهل بيت‏ عليهم السلام توجّه داشته باشد خداوند مهربان خصلتها و ويژگيهايى در او آفريده است كه با استفاده از آنها مى‏ تواند درهاى جديدى از استعداد و شكوفايى را به سوى خود باز كند.

    تلقين، همّت عالى، توبه و .... از اين گونه ويژگيها است.

    به عنوان نمونه، انسان مى‏ تواند بر اثر توبه، به قدرت نيروى عظيم - تبديل - كه در او نهفته است، راه يابد و به انسانى جديد، با قدرتهايى تازه و بزرگ تبديل شود. مسئلۀ تلقين، اراده و همّت عالى كه در كلمات انسان سازِ خاندان وحى، درسهاى سازنده‏ اى در پيرامون آنها به انسانها آموخته‏ اند، نيز همين گونه هستند.

    بنابر اين با وجود اين گونه ويژگيها، اگر به آنها توجّهى نداشته باشيم و به خاطر شناخت قدرتهاى خود در محدوده‏اى از زمان، اگر در تمام عمر خويش به آن اكتفا كنيم، در اشتباه خواهيم بود. ما بايد هميشه به بررسى نفس و تحوّلات آن توجّه داشته باشيم، تا بينشى دور انديشانه از نفس خود داشته باشيم.

    پس خودشناسى در برهه‏ اى از زمان، دليل بر خودشناسى و خودسازى در تمام عمر نيست؛ بلكه بايد براى خودشناسى و خودسازى، با دور انديشى هميشه در فكر نفس و مالكيّت بر آن باشيم.

    حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى‏ فرمايند:

 إِنَّ الْحازِمَ مَنْ قَيَّدَ نَفْسَهُ بِالْمُحاسَبَةِ وَمَلِكَها بِالمُغاضَبَةِ وَقَتَلَها بِالْمُجاهَدَةِ .(9)

 به راستى كه دور انديش كسى است كه نفس خود رابه وسيلۀ محاسبه دربند كشد و با غضب نمودن بر نفس، مالك آن شود و با مجاهده آن را بكشد.

    بر اثر دور انديشى، محاسبه و مغاضبه نفس، تحوّلاتى در نفس انسان پديد مى‏ آيد كه تستهاى زمانِ گذشته ارزش خود را از دست مى‏ دهند.

    پس با دگرگونى‏ هايى كه در نفس پديد مى‏ آيد و با تجديد شخصيّتها بر اثر كارهايى كه بر نفس شده، بايد به تستهاى جديد دست زد؛ همان گونه كه بايد چك نمودن بدن را با گذشت زمان، تكرار نمود.

    به اين جهت، روانشناسان، راه‏هاى گوناگون ديگرى را براى فرار از آشفتگيهاى روحى، و سامان دادن به زندگى ارائه مى‏ دهند: قدرت تصوير و تصوّر، تجسّم، تلقين و اراده از راه‏هاى مهمّى است كه آنان به آنها تكيه مى‏ كنند.

    همۀ حقايقى كه تازه به آن راه يافته‏ اند، پيشوايان ما از دير زمان به ما آموخته‏ اند. بنابراين ما نيازى به تازه يافته‏ هاى آنان كه با بافته‏ هاى خود همراه ساخته‏ اند، نداريم. ما هيچ گونه نيازى به آنچه «دون خوان» و «كاستاندا» تجربه كرده و نوشته‏ اند، نداريم. همان بهتر كه آنان جادوگرانِ سرخپوست آمريكا را به دام بيندازند.

    همان گونه كه احتياجى به راهنمايي هاى «ماهاريشى» نداريم. او بهتر است كه سيك‏ها و هندوهاى هندوستان را تعليم دهد. ما نيازى به «ذن بوديسم» و چماقهاى «پيران» نداريم. همان بهتر كه آنان طريقت «ذن» و «گوان» را به گاوپرستان بياموزند. ما نه به «بصيرتِ» «كريشنامورتى» نياز داريم و نه به «دندان ببر» او. بهتر اين است كه آنان از جوانانِ آگاه ما دندانِ طمع خويش را بكنند.

---

9) شرح غررالحكم : 558/2 .