تجربه، عقل را افزايش مى دهد

   تجربه نه تنها بر نيروى علمى و مهارت انسان مى ‏افزايد، بلكه افزايش ‏دهنده قدرت عقلى انسان نيز مى ‏باشد.

   حضرت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام انسان را علاوه بر عقل ذاتى و طبيعى، داراى‏ عقل تجربى مى دانند و مى ‏فرمايند: همان گونه كه مى‏ توان از عقل طبيعى ‏استفاده نمود، از عقل تجربى نيز مى ‏توان بهره ‏هاى فراوان گرفت. اين گفتار از فرمايشات آن حضرت است:

اَلْعَقْلُ عَقْلان: عَقْلُ الطَّبْعِ وَعَقْلُ التَّجْرِبَةِ وَكِلاهُما يُؤدّي اِلَى ‏الْمَنْفَعَةِ، وَالْمَوْثُوقُ بِهِ صاحِبُ الْعَقْلِ وَالدّينِ.(4)

عقل دو قسم است: 1- عقل طبيعى 2- عقل تجربى، و هر دو قسمِ عقل، باعث ‏منفعت و سود مى‏ شود و به كسى بايد اطمينان نمود كه صاحب عقل و دين باشد.

   بنابراين هر چه تجربه انسان بيشتر شود، بر عقل تجربى او افزوده مى ‏شود. بايد براى ازدياد عقل و تكامل آن، دست به تجربه زد و با به دست آوردن ‏تجربه و عمل بر طبق دريافتهاى تجربى، به تكامل عقلى دست يافت.

   علاوه بر روايت گذشته، گفتارى شيوا از حضرت امام حسين‏ عليه السلام نقل شده ‏است كه آن حضرت مى ‏فرمايند:

طُولُ التَّجارِبِ زيادَةٌ فِي الْعَقْلِ وَالشَّرَفِ وَالتَّقْوى.(5)

طولانى شدن تجربه ‏ها، در عقل و شرف و تقواى انسان مى ‏افزايد.

   بر اساس اين فرمايشات، درك مى ‏كنيم كسانى كه برنامه‏ هاى سنگين و پرمسئوليّت را متعهّد مى‏ شوند، بايد داراى تجربه باشند تا به اين وسيله علاوه برعقل ذاتى، از عقل تجربى نيز استفاده نمايند و بر قدرت عملى خود بيفزايند.

---

4) بحار الأنوار: 6/78.  

5) بحار الأنوار: 128/78.