( اهمیّت زیارت و عزاداری )

 

علاّمه امينى

از نظر آغا بزرگ تهرانى

شيخ آغا بزرگ تهرانى از علماى نامى شيعه است و صاحب ‏تأليفات متعددى مى باشد، و ايشان مى فرمايد:
بعد از اين كه به محتوى و عظمت علمى كتاب الغدير علاّمه پى‏ بردم، دست به دعا برداشته و  از خدا طلب نمودم كه بقيۀ عمر مرا به علاّمه امينى ببخشد، تا ايشان صورت واقع به الغدير دهد، و اين ‏تقريظ را به علاّمه امينى نوشتم:
من از وصف اين كتاب قيّم قاصر هستم، و شأن «الغدير» بالاتر از اين است كه بشود، آن را توصيف نمود، تنها عملى كه از دست‏ بنده مى آيد اين است كه از خدا مى خواهم عمر مؤلف را طول دهد و عاقبت ايشان را ختم به خير نموده و با خلوص نيت از خدا مى ‏خواهم كه بقيه عمر مرا به عمر شريف مؤلف اضافه كند.
ايشان در وصف علاّمه مى نويسد: از خصوصيات علّامه، محبت و ارادت كامل به آل محمد عليهم السلام مى ‏باشد كه زبانزد همه است ‏و مى ‏توان گفت: الغدير اثرى از آثار آن محبت‏ ها مى ‏باشد و به خاطر همين علاقه به اهل بيت‏ عليهم السلام است كه ايشان، علاقه خاصى به ‏شنيدن مصائب امام حسين ‏عليه السلام و اصحابش دارند و بر مصائب امام ‏حسين ‏عليه السلام با صداى بلند گريه مى‏ كند و خطبا و حاضرين مشاهده‏ مى ‏ كنند كه در حين ذكر مصيبت، حال ايشان متغير مى‏ شود و  از گريه ايشان همه متاثر مى ‏شوند و به گريه ايشان، گريه مى‏ كنند. به ‏حقيقت مى ‏توان گفت: مجلسى  كه ايشان در آن مجلس حاضر است ‏و ذكر مصيبت آل محمد عليهم السلام مى‏ شود، گويا يكى از آل محمد صلى الله عليه و آله در آن مجلس حاضر مى‏ باشد، و اين حالت در ايشان به اوج خود مى‏ رسد، زمانى كه خطيب، مصيبت حضرت صديقه كبرى فاطمه‏ زهرا سلام اللَّه عليها را بيان مى‏ كند، در اين زمان صورت ايشان‏ سرخ مى ‏شود و گريه مى ‏كند، همانند كسى كه به ناموس او اهانت ‏شده باشد...»(1) . (2)

برخى از افراد از اينكه زيارت امام حسين ‏عليه السلام علّت نجات‏ مرحوم علاّمه امينى باشد تعجّب مى ‏نمايند و درباره آن تشكيك ‏مى ‏كنند و مى‏گويند كسى كه كتابى همچون الغدير نوشته است، چگونه ممكن است زيارة الحسين ‏عليه السلام سبب نجات او باشد و كتاب ‏الغدير با آن همه عظمتش وسيله نجات علاّمه امينى نباشد، مگر عظمت زيارة الحسين ‏عليه السلام بيشتر از عظمت كتاب الغدير است؟
براى روشن شدن اين مطلب تذكّر نكاتى لازم است، تا روشن ‏شود، چرا مرحوم علاّمه امينى درباره چگونگى نجات خود، زيارة الحسين ‏عليه السلام را بيان فرموده‏اند ولى از كتاب الغدير نام نبرده ‏اند:
اگر محبّ در مقام محبّت به مراحل عالى راه يافت و قلب خود را كه حرم اللَّه است، سرشار از محبّت خداوند و اهل بيت‏ عصمت ‏عليهم السلام نمود؛ تا وقتى كه محبّت شديد آنان را در دل دارد، امكان تنزّل در او وجود ندارد.
تنها موردى كه براى محبّين امكان استبدال وجود دارد، موردى‏ است كه آنان اصل محبّت را يا شدّت آن را از دست بدهند و گرنه تا وقتى كه محبّت در قلب محبّ ريشه دوانده است، او در مسير ترقّى‏ و تكامل قرار دارد نه تنزّل و سقوط.
راز اين نكته آن است كه، تا وقتى محبّت و شوق شديد وجود دارد، محبّ را به سوى محبوب جذب مى كند و آن گاه كه او مجذوبِ محبوب شد، ظرفيّت در او پيدا مى شود و آثار و صفات محبوب در محبّ پيدا مى شود.
از اين جهت در اين روايت، محبّت خدا و اولياء خدا را، بهترين‏ راه و بى‏ خطرترين سير براى افرادى ‏كه مايل به سير و سلوك ‏هستند، معرّفى نموده اند.
در بعضى از روايات ديگر نيز محبّين مقدم بر همه افراد ديگر ذكر شده اند، همان طور كه در اخبار حضرت داود آمده است كه‏ خداوند مى فرمايد:

ما أَحَبَّني أَحَدٌ أَعْلَمُ ذلِكَ يَقيناً مِنْ قَلْبِهِ إِلاَّ قَبِلْتُهُ لِنَفْسي‏ وَأَحْبَبْتُهُ حُبّاً لايَتَقَدَّمُهُ أَحَدٌ مِنْ خَلْقي، مَنْ طَلَبَني بِالْحَقّ‏ وَجَدَني وَمَنْ طَلَبَ غَيْري لَمْ يَجِدْني...(161)
دوست ندارد مرا احدى كه بدانم واقعاً اين محبّت از قلب او سرچشمه مى‏ گيرد، مگر آن كه او را براى خود مى ‏پذيرم و دوست دار او مى ‏شوم؛ بطورى كه احدى از خلقِ من، بر او مقدّم نمى‏ شود. كسى كه حقيقتاً مرا طلب كند، مى‏ جويد مرا و كسى كه غير مرا طلب كند، مرا نمى ‏يابد.

از اين حديث قدسى متوجه مى شويم، كسانى را كه امام زمان ‏عجّل الله تعالى له الفرج - كه جانشين و نماينده خداوند مى ‏باشند - به‏ عنوان خدمتگزار خود قبول فرموده ‏اند و آنان را از ميان مردم به‏ نعمت مصاحبت خود مشرّف ساخته و بر ديگران مقدّم نموده اند، كسانى هستند كه در راه محبّت از همه مردم پيش قدم تر و به ‏عالى‏ ترين مراحل محبّت نائل شده ‏اند.
امام صادق‏ عليه السلام در ضمن روايت مفصّلى مى ‏فرمايند:

... إِنَّ أُولِي الْأَلْبَابِ الَّذِينَ عَمِلُوا بِالْفِكْرَهِ حَتَّى وَرِثُوا مِنْهُ حُبّ ‏اللَّهِ فَإِنَّ حُبَّ اللَّهِ إِذَا وَرِثَهُ الْقَلْبُ وَ اسْتَضَاءَ بِهِ أَسْرَعَ إِلَيْهِ ‏اللُّطْفُ فَإِذَا نَزَلَ  [مَنْزِلَهَ] اللُّطْفِ صَارَ مِنْ أَهْلِ الْفَوَائِدِ فَإِذَا صَارَ مِنْ أَهْلِ الْفَوَائِدِ تَكَلَّمَ بِالْحِكْمَهِ فَصَارَ صَاحِبَ فِطْنَهٍ فَإِذَا نَزَلَ مَنْزِلَهَ الْفِطْنَهِ عَمِلَ فِي الْقُدْرَهِ فَإِذَا عَمِلَ فِي الْقُدْرَهِ‏ عَرَفَ الْأَطْبَاقَ السَّبْعَهَ فَإِذَا بَلَغَ هَذِهِ الْمَنْزِلَهَ صَارَ يَتَقَلَّبُ فِي ‏فِكْرِهِ بِلُطْفٍ وَ حِكْمَهٍ وَ بَيَانٍ فَإِذَا بَلَغَ هَذِهِ الْمَنْزِلَهَ جَعَلَ ‏شَهْوَتَهُ وَ مَحَبَّتَهُ فِي خَالِقِهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِكَ نَزَلَ الْمَنْزِلَهَ ‏الْكُبْرَي فَعَايَنَ رَبَّهُ فِي قَلْبِهِ وَ وَرِثَ الْحِكْمَهَ بِغَيْرِ مَا وَرِثَهُ‏الْحُكَمَاءُ وَ وَرِثَ الْعِلْمَ بِغَيْرِ مَا وَرِثَهُ الْعُلَمَاءُ وَ وَرِثَ ‏الصِّدْقَ بِغَيْرِ مَا وَرِثَهُ الصِّدِّيقُونَ إِنَّ الْحُكَمَاءَ وَرِثُوا الْحِكْمَهَ بِالصَّمْتِ وَ إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرِثُوا الْعِلْمَ بِالطَّلَبِ وَ إِنَّ الصِّدِّيقِينَ ‏وَرِثُوا الصِّدْقَ بِالْخُشُوعِ وَ طُولِ الْعِبَادَهِ فَمَنْ أَخَذَهُ بِهَذِهِ ‏السِّيرَهِ إِمَّا أَنْ يَسْفُلَ وَ إِمَّا أَنْ يُرْفَعَ وَ أَكْثَرُهُمُ الَّذِي يَسْفُلُ وَلَا يُرْفَعُ إِذْ لَمْ يَرْعَ حَقَّ اللَّهِ وَ لَمْ يَعْمَلْ بِمَا أُمِرَ بِهِ فَهَذِهِ ‏صِفَهُ مَنْ لَمْ يَعْرِفِ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ وَ لَمْ يُحِبَّهُ حَقَّ مَحَبَّتِهِ‏ فَلَا يَغُرَّنَّكَ صَلَاتُهُمْ وَ صِيَامُهُمْ وَ رِوَايَاتُهُمْ وَ عُلُومُهُمْ ‏فَإِنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَهٌ.
... يقيناً خردمندان با تفكّر و انديشه كردن، دوستى و محبت خدا را به دست آورند و چون دل‏ ها محبّت خدا را دريافت، از آن نور روشن مى ‏شود، در نتيجه لطف به سراغ وى آيد و چون‏ خاستگاه لطف گرديد از اهل فوائد شود و چون از جمله اهل ‏فوائد شد، سخن حكيمانه گويد، از اين رو زيرك و با كياست‏ گردد و چون اهل كياست شد، با قدرت عمل كند و چون ‏عملش توام با قدرت گردد، در هفت طبقه آسمان نفوذ نمايد و آن ‏گاه كه چنين جايگاهى يافت، در لطف و حكمت و بيان سير كند و چون به اين منزلت رسد، ميل و محبّت خود را در آفريدگار خويش قرار دهد و اگر چنين كند، به بزرگترين‏ منزلت ‏ها دست يافته است و آن‏گاه خدا را با چشم دل مى‏ بيند و حكمت را نه از راهى كه حكما آن را به دست آورده ‏اند، به ‏دست خواهد آورد و عِلم را نه از راهى كه علما آن را كسب ‏كرده‏ اند، كسب خواهد كرد و صدق را نه از راهى كه صِدّيقان به‏ دست آورده‏ اند، به دست خواهد آورد؛ حكيمان حكمت را با سكوت حاصل كرده ‏اند و علما علم را از راه طلب به دست‏ آورده ‏اند و صدّيقان صدق را با خشوع و كثرت عبادت به ارث‏ برده‏ اند. پس هركس اين راه را در پيش گيرد، يا سقوط مى‏ كند يا رفعت مى‏ يايد كه بيشتر مردمان سقوط كرده‏ اند و ديگر بالا نيامده ‏اند، زيرا حق خدا را رعايت نكرده‏ اند و هر كس بدانچه ‏فرمان يافته عمل نكند، خدا را آن ‏گونه كه بايسته است، نشناخته و آن‏گونه كه سزاوار است، خدا را دوست نداشته است؛ پس نماز و روزه و روايات و علومشان تو را به اشتباه نيندازد و فريب ندهد كه خران گريزپا ايشانند.(3)

بنابر اين روايت محبّ - اگر به مقام عالى محبّت راه يابد - اگرچه راه علماء و سيره حكماء و طريقه صديقين را طى نكرده و روش خود را روش آنان قرار نداده باشد؛ ولى در عين حال نتايجى‏ را كه علماء و حكماء و صدّيقين بدست آورده ‏اند، دارا مى ‏شود.
اين گونه آثار در صورتى است كه محبّت، بسيار شديد باشد نه‏ همچون محبّت ‏هائى كه دوستان اهل بيت عليهم السلام نوعاً داراى آن هستند. اين گونه محبّت داراى چنان اهميّتى است كه امام صادق‏ عليه السلام ‏تصريح فرموده ‏اند كه دارا بودن آن، نه تنها پرثمرترين طريقه سير و سلوك مى ‏باشد؛ بلكه تنها راهى است كه در آن خطر وجود ندارد و حال آن كه روش حكماء و علماء و صدّيقين طبق آن روايت، چنين ‏نيست.
در اين روايت نكته‏ هاى مهمّى وجود دارد كه تنها با عمل كردن‏ به آن‏ ها درك مى‏ شوند كه به يكى از آن‏ ها اشاره مى‏ كنيم.
حضرت امام صادق ‏عليه السلام در اين روايت مى ‏فرمايند:

«جعل شهوته و محبّته فى خالقه»
يعنى ميل و محبّت خودش را در خالق خودش قرار مى ‏دهد؛

همانگونه كه درباره جناب سلمان وارد شده است جعل هواه ‏هوى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام او هوس و ميلى جز آنچه حضرت ‏اميرالمؤمنين ‏عليه السلام دوست داشتند، نداشت.
به همين جهت به نقطه علم راه يافته بود و داراى اراده و قدرت‏ شده بود.

____________
(1) ربع قرن مع العلامة 273 به نقل از روزنامه رسالت.
(2) علامه امينى جرعه نوش غدير : 70.
(3) بحارالأنوار: 36 /  403  .