(1)

بازگشت به بغداد

   مأمون بعد از اينكه امام رضا عليه السلام او را از اوضاع نابسامان در همه جاى حكومت آگاه ‏كرد، دريافت كه ماندن در مرو بيهوده است و بغداد نمى‏ تواند بدون حضور خليفه ‏اداره شود و افزون بر ناآرامى ‏هايى كه در مصر و جزيره بالا گرفت، وى خطر جنگ ‏داخلى جديدى را ميان افراد خاندان عبّاسى و اينكه سياست فضل بن سهل به نابودى‏ حكومتش منجر خواهد شد، احساس كرد؛ همان ‏گونه كه در شمال شرقى، حركت‏ هاى مذهبى بر پايه آموزه ‏هاى ابومسلم و مُقنَّع پديدار شد، ظهور بابك‏ خرم‏ دين در آذربايجان موجب جذب افراد بسيارى و توسعه حركتش شد، به گونه ‏اى ‏كه جماعت ‏هاى اسلامى را تهديد مى‏ كرد.

   يكى از فرماندهان مأمون پيش او آمد و سخنان امام رضا عليه السلام را درباره نابسامانى ‏اوضاع تأييد كرد و به او فهماند كه بى‏ درنگ عازم بغداد شود تا كار را به دست بگيرد، و گرنه خلافت از دستش خواهد رفت. او تصميم گرفت به بغداد بازگردد و در سال202 ق / 817 م بدان‏ سو رو نهاد.

   بازگشت به پايتخت مركزى، بيانگر تغييرى جوهرى در سرنوشت حكومت‏ عبّاسى و به معناى از بين رفتن شيوه ايرانى بود كه مأمون در مرو به آن عمل مى‏ كرد. همچنين به معنى بازگشت به آيين عربى بود كه بغداد، پايتخت پدرانش، نمايانگر آن ‏بود. اين همان چيزى بود كه فضل بن سهل را نگران مى ‏كرد؛ زيرا وى در آن صورت ‏نفوذ و قدرتش را از دست مى ‏داد.  

   مأمون نارضايتى وزيرش را از آنچه وى قصد تغيير آن را داشت، دريافت و احساس كرد هنگامى كه منافع خانواده ‏اش و مردم بغداد را برتر شمارد، وى در مقابلش مانع ايجاد خواهد كرد. افزون بر آن، مأمون از خلال اقدامات وزيرش، به اين‏ باور رسيد كه او براى تسلّط كامل بر حكومت عبّاسى از درون، نقشه مى ‏كشد و جوانب سياستى را كه او پيشه كرده بود و انحراف آن ثابت شده بود، برايش آشكار شد. او دريافت كه آن سياست در تناقض كامل با منافع عالى حكومت عبّاسى است؛ بنابراين براى رهايى از وى به عنوان ضرورتى سياسى تلاش كرد.

   مأمون در آغاز سفرش به بغداد، به شهر سرخس نرسيده بود كه نقشه قتل فضل بن‏سهل را در شعبان 202 ق / شباط 818 م طراحى كرد و سپس سفرش را به بغداد ادامه‏ داد.(2833)

---

2833) دولت عبّاسيان: 148.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...