درس بزرگی که دعبل

به صاحبان معرفت آموخت

دعبل خزاعى كه از بزرگترين شاعران اهل بيت علیهم السلام است در «قصيدۀ تائيۀ» خود به اين واقعيّت تصریح كرده است.

دعبل قصيدۀ عجيب تائيۀ خود را به دستور حضرت امام رضا علیه السلام در محضر آن بزرگوار خوانده است و مورد تحسين و تشويق فراوان امام رضا علیه السلام واقع شده است.

دعبل در قصيدۀ خود كه بيش از هشتاد بيت است(1)، در دو بيت آن، اين واقعيّت را كه حسرت‌هاى جانكاه مى‌تواند جان آدمى را بگيرد تصریح كرده و گفته است كه او خود به حسرت‌هايى كه ربايندۀ جان مى‌باشد گرفتار شده و چارۀ نجات از آن‌ها را به گونه‌اى بيان كرده است كه حضرت امام رضا علیه السلام به آن بسيار اهميّت دادند و به احترام آن چه او در اين دو بيت از آن ياد كرده است یعنی برای ظهور امام زمان عجّل الله تعالی فرجه تواضع نموده و ايستادند و برای قیام آن حضرت دعا نمودند.

دعبل در اين دو بيت چارۀ خود را براى فرار از مرگ بر اثر ظلم هایی که از صدر اسلام بر اهل بیت علیهم السلام وارد شده، توجّه به فرا رسيدن ظهور حضرت امام زمان عجّل الله تعالى فرجه بيان كرده است.

دعبل معتقد است كه اگر اميدوار به فرا رسيدن ظهور امام زمان عجّل الله تعالى فرجه نبود، حسرت‌ها نفس او را قطع مى‌كرد يعنى آن چه باعث شده كه دق نكند و جان ندهد، اميد او به قيام قائم آل محمّد علیهم السلام كه با نام خدا و بركات او خروج مى‌كند، مى‌باشد.

دعبل در اشعار خود مى‌گويد:

فلولا الّذى أرجوه في اليوم اوغد         تقطع نفسي اثرهم حسراتي

خروج امام لا محالة خارج         يقوم على اسم الله والبركات

اگر این امید نبود که آرزویم امروز یا فردا برآورده می شود رشتۀ قلبم با این حسرت ها بریده می شد، خروج امامی که حتماً خارج می شود او با نام خدا و برکت ها قیام می کند.(2)

در واقع دعبل اين جريان را كه حسرت‌هاى انباشته در قلب افراد مى‌تواند سبب مرگِ آنان شود؛ اين واقعيّت را برای همۀ افرادى كه بر اثر قرب معنوى به اهل بيت علیهم السلام از اهميّت غصب خلافت و خانه نشينى آن بزرگواران و آثار ويران‌گر آن آگاه هستند، بیان می کند که آن ها می توانند جان خود را با وجود همۀ حسرت‌ها و رنج‌هاى روحى كه سراسر وجود آنان را فرا گرفته است، با توجّه به فرا رسيدن حكومت قائم آل محمّد علیهم السلام، حفظ ‌كنند.

اين دو بيت شعر دعبل ممكن است براى بسيارى از افراد اهميّت چندانى نداشته باشد؛ زيرا نه از داغ‌ها و حسرت‌هاى انبوه در قلوب شيعيان خاص آگاهى دارند و نه به عظمت دولت امام زمان عجّل الله تعالى فرجه توجّه مى‌كنند.

اگر ما بخواهيم تا حدّى به عظمتِ آنچه كه دعبل شاعر بزرگ دربار اهل بیت علیهم السلام سروده است آگاه شويم، توجّه به رفتار حضرت امام رضا علیه السلام به هنگام شنيدن آن، مى‌تواند تا حدّى روشنگر اين عظمت باشد.

آن گاه كه دعبل دو بيت شعر خود را خواند، حضرت امام رضا علیه السلام از روى تواضع و احترام ايستادند و دست بر سر نهاده و براى تعجیل فرج دعا نمودند.

رفتار امام رضا علیه السلام پس از شنيدن دو بيت دعبل، دليل بر عظمت روزگار ظهور و شكوفايى جهان در آن عصر درخشان است كه حسرت‌ها را به دست فراموشى مى‌سپارد. یعنی افرادی که سراسر وجودشان را غم و اندوه فراوان فرا گرفته و غرق در غصّه های بیشمار هستند ـ که جان آنان را تهدید مى‏ كند ـ مى‏ توانند با ياد فرا رسيدن عصر ظهور و فكر كردن دربارۀ آن خود را از مرگ نجات دهند.

اين نكته واضح است كه افرادى كه دربارۀ روزگار ظهور - كه‏ كوچكترين غم و اندوه و  حسرتى در سراسر جهان وجود ندارد - مى‏ انديشند، به ياد امام زمان عجّل الله تعالى فرجه انس مى ‏گيرند و هيچگاه ‏از فرا رسيدن آن روزگار پرشكوه مأيوس و نااميد نمى ‏شوند، ولى‏ متأسّفانه افراد زيادى به خاطر غفلت از توجّه به آينده درخشانِ‏ جهان كه علّت آن اندك بودن معرفت آنانست گرفتار يأس و نااميدى مى ‏شوند.

ما بايد از خداوند بخواهيم ما را با ياد امام زمان ارواحنا فداه و حكومت عادلانه جهانى آن حضرت مأنوس فرمايد تا از فرا رسيدن حكومت جهانى اهل بيت علیهم السلام مأيوس نشويم.

به اين جهت در دعاى قنوت که از امام حسن عسكرى علیه السلام نقل کردیم از خداوند مى‏ خواهيم:

«ولاتوحشنا من أُنسه»(3)

«ما را از انس گرفتن با او به وحشت مینداز»

زيرا اُنس با آن حضرت ياد خاطره‏ هاى مهرآفرين و شاد جهانى را در قلب ما زنده مى ‏كند و از يأس و نااميدى باز مى‏ دارد.

هر چند عصر غيبت، عصر رنج ‏ها و سختى‏ هايى است كه قلب‏ آن حضرت و دوستان خاصّ آن بزرگوار را مجروح مى‏ كند، امّا توجّه كامل به آينده حكومت عدالت‏ پرور آن حضرت، رنج‏ ها وسختى ‏هاى شديد عصر غيبت را كم مى‏ كند.

از آنچه بيان كرديم روشن شد كه «معرفت به عظمت عصر ظهور» تا چه حد مى‏ تواند در صبر و شكيبايى تأثيرگذار باشد و صابران را از سقوط نگه داشته و آنان را به عالى ‏ترين مراحل معنوى ‏برساند.

---

(1) تعداد ابيات قصيدۀ دعبل را تا صد و سى بيت گفته‏ اند و بزرگانى مانند مرحوم علاّمۀ مجلسى بر آن شرح نوشته‏ اند.

(2) دعبل شاعر امام رضا علیه السلام: 246.

(3) مهج الدعوات: 85، البلد الامین: 660، مصباح المتهجّد: 156 (با اندکی تفاوت)، صحیفۀ مهدیّه: 167.