علم و دانش

وسيله ارتقاء به درجات عالى است

   فراگرفتن علم و دانش نه تنها از نظر علمى، بلكه از جهت روحى و معنوى ‏نيز انسان را به مراتب عالى كمال مى‏ رساند. خداوند در قرآن كريم علم و دانش ‏را از وسائل ارتقاء به درجات عالى و وسيله راه يافتن به مراتب بزرگ معنوى ‏مى ‏شمارد. و كسانى را كه علم و آگاهى به آنان داده شده است، صاحبان ‏درجاتِ عالى مى‏ داند و در اين باره مى ‏فرمايد:

«يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذينَ امَنُوا مِنْكُمْ والَّذينَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتِ».(1)

خدا درجات آن كسانى را از شما كه ايمان آورده ‏اند و آنان كه داراى علم ودانش شده ‏اند، بالا مى ‏برد.

   زيرا علم در نفس انسان تحوّل ايجاد مى‏ كند و حالات نفسانى را دگرگون ‏مى‏ سازد. انباشته شدن مطالب علمى در نفس و ضمير ناخودآگاه، باعث تحوّل و دگرگونى در آن مى‏ شود. تحوّلى كه بوسيله علم در نفس ايجاد مى ‏شود، او را به ‏سوى درجات كمال سوق مى‏ دهد. و نيل به درجات عالى، دانشمندان را از افراد ناآگاه ممتاز مى ‏سازد. خداوند در اين باره مى ‏فرمايد:

«قُلْ هَلْ يَسْتَوِى الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذينَ لايَعْلَمُونَ».(2)

بگو آيا آنان كه مى‏ دانند با آنان كه نمى‏ دانند، همسان هستند؟

ز دانش زنده مانى جاودانى

ز نادانى نيابى زندگانى

بود پيدا بر اهل علم، اسرار

ولى پوشيده گشت از چشمِ اغيار

نه بهر خورد و خوابى همچو حيوان

براى حكمت و علمى چو انسان

هر كارى كه انجام مى‏ دهيم، اثراتى در نفس ما به جاى مى‏ گذارد و درجه‏ تأثير آنها در نفس ما بستگى به ارزش اعمالى دارد كه انجام مى دهيم. به اين ‏جهت تأثيرى كه علم و دانش در نفس ايجاد مى‏ كند و تحوّلى كه در آن بوجود مى‏ آورد، در سطح عالى است.

   زيرا فرا گرفتن علم و دانش از نظر دين، داراى ارزش فوق ‏العاده است. - البتّه با حفظ شرايطى كه در بيانات اهل بيت عصمت وطهارت‏ عليهم السلام در ارتباط باعلم و شرايط تحصيل آن فرموده ‏اند - چون فراگيرى علم، علاوه بر آن كه بر آگاهي هاى انسان مى ‏افزايد، خود يك نوع عبادت است.

   حضرت امام باقر عليه السلام مى ‏فرمايند:

تَذَكُّرُ الْعِلْمِ ساعَةً خَيْرٌ مِنْ قِيامِ لَيْلَةٍ.(3)

يك ساعت تذكّر علم، از قيام يك شب و به عبادت پرداختن در آن بهتر است.

   بديهى است تذكّر يك ساعت علم، در صورتى از عبادت يك شب برتر است، كه از تعليم و تعلّم قصدى جز تقرّب به خداوند وجود نداشته باشد. اگر مقصودِ طالب علم، رياست بر عوام كالانعام باشد، او از آنان اضلّ و گمراه‏ تر است:

«اُولئِكَ كَالْاَنْعامِ بَلْ هُمْ اَضَلُّ».(4)

آنان همچون چهارپايان هستند؛ بلكه آنها گمراه ترند.

   اين گفتار از فرمايشات پيغمبر اكرم ‏صلى الله عليه وآله وسلم در پيرامون فضيلت علم و دانش‏ است:

قَليلٌ مِنَ الْعِلْمِ خَيْرٌ مِنْ كَثيرِ الْعِبادَةِ.(5)

فرا گرفتن اندكى از علم، بهتر است از عبادت بسيار.

---

1) سوره مجادله، آيه 11.

2) سوره زمر، آيه 9.  

3) بحار الأنوار: 204/1.

4) سوره اعراف، آيه 179.

5) بحار الأنوار: 185/1.