ابوحنيفه و مرجئه

   تاريخ‏نگاران و نويسندگان كتب فرق و مذاهب، ابوحنيفه را از مرجئه به شمار آورده ‏اند؛ زيرا عقيده داشت ايمان‏ عبارت از اقرار زبانى و تصديق قلبى است و ايمان از وجود اين دو تشكيل مى ‏شود و اسلام و ايمان لازمه يكديگرند.

   در مناظره ‏اى كه ميان او و جهم بن صفوان صورت گرفته و حلّى آن را در كتاب «مناقب ابى‏ حنيفه»! آورده، ابوحنيفه ‏گفته است: «اگر كسى بميرد در حالى‏ كه خداوند و صفات او را بشناسد، و او را يكتا و بى‏ شريك و مانند بداند ليكن اين رابه زبان اقرار نكند، كافر مرده و از اهل دوزخ است. و مؤمن زمانى مؤمن است كه آنچه را شناخته به زبان آورد، و به آن ‏ايمان داشته باشد.»

   از وى نقل شده كه او ايمان را به سه نوع تقسيم كرده است:

   1 - اين‏كه به دل تصديق و به زبان اقرار كند، بدين سبب او در پيشگاه خداوند و نزد خلق مؤمن به حساب مى‏ آيد.

   2 - به دل تصديق كند، ليكن بر اثر تقيّه يا ترس به زبان اقرار نكند، او در پيشگاه خداوند مؤمن است، ليكن در نزد مردم مؤمن به شمار نمى‏ آيد.

   3 - به زبان اقرار كند، و به دل تصديق نكند. در اين صورت در نزد مردم مؤمن، و در پيشگاه خداوند كافر مى ‏باشد.

   از اين‏جا معلوم مى‏ شود ايمان كاملى كه بايد انسان داراى آن باشد ناگزير از اقرار به زبان است، امّا عمل به طاعات شرط صدق ايمان نيست! بر همين اساس ابوحنيفه معتقد شده است ايمان كم يا زياد نمى‏ شود، و توصيف ايمان به هر يك از اين‏ دو بى‏ مورد است. ليكن تفاوتى كه وجود دارد در به جا آوردن طاعات و ترك محرّمات مى ‏باشد و به اين جهت است‏ كه ميان مردم تفاوت و برترى به وجود مى ‏آيد. ليكن از نظر ايمان هيچ كس را بر ديگرى مزيّت و برترى نيست!(290)

---

290) شيعه در برابر معتزله و اشاعره: 307.