غلبه نفس بر عقل

   نيروى نفس آن قدر قوى وسركش است كه مى ‏تواند مسائل فطرى انسان ‏را تغيير دهد و او را آماده و راضى براى نابودى و قتل نزديكترين عزيزان خود بنمايد! با اين كه علاقه و محبّت به نزديكان، از مسائل فطرى و طبيعى انسان‏ است؛ ولى نفس مى‏ تواند دوستى آنان را از دل ربوده و بغض و عداوت آنان را جايگزين آن كند.

   «قابيل» اوّلين فردى است كه اين جنايت به دست او اتّفاق افتاد. خداوند درباره او مى‏ فرمايد:

«فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ اَخيهِ فَقَتَلَهُ فَاَصْبَحَ  مِنَ الْخاسِرينَ».(2)

نفس او، او را بر قتل برادرش آماده كرد، پس او را كشت و از زيانكاران گرديد.

   بنابراين نفس، نه تنها تغيير دهنده صفات انسان است؛ بلكه بر اثر وسوسه ‏و تحريك، تغيير دهنده مسائل فطرى انسان نيز هست. همان گونه كه «قابيل» به جاى محبّت «هابيل»، بغض و دشمنى او را در دل خود قرار داد تا سرانجام با كشتن او، دست خود را به خون او آلوده ساخت.

   در اين گونه موارد، نفس كاملاً بر عقل حكومت مى ‏كند؛ زيرا گاهى قدرت‏نفس تا حدّى است كه مى ‏تواند عقل را با همه نيرو و توانش به اسارت درآورد و از ارشاد و راهنمايى او جلوگيرى نمايد.

   حضرت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام مى ‏فرمايند:

وَكَمْ مِنْ عَقْلٍ اَسيرٌ تَحْتَ هَوى اَميرٍ.(3)

چه بسيار است كه عقل در تحت اسارت نفس است، و نفس درتخت‏ امارت!

   بسيارى از افراد، از نيروى عقلى فراوانى برخوردارند و ذاتاً آماده براى ‏رسيدن به اهداف عالى هستند؛ ولى نه تنها از وجود اين سرمايه پرارزش‏ معنوى استفاده نمى‏ كنند، بلكه با پيرويهايى كه از نفس امّاره مى ‏نمايند، آن را درتحت اسارت نفس درآورده، و قدرت راهنمائى و ارشاد عقلى را در خود نابود مى‏ كنند.

   بنابراين بايد به درمان نفس خود بپردازيد؛ تا نيروهاى عقلى را از اسارت ‏آن نجات دهيد.

---

2) سوره مائده، آيه 30.

3) نهج البلاغه: كلمات قصار 202.