پيشگويى قرآن درباره حكَم و فرزندانش

   پيشگويى‏ هايى كه درباره به حكومت رسيدن بنى‏ اميّه نقل شده، گاهى درباره عموم آن‏ ها و گاهى در مورد بعضى از آنان مانند ابوسفيان و حكَم و يا يكى از فرزندان آن‏ ها وارد شده است.

   رواياتى را كه در اين باره مى ‏آوريم، معاريف اهل تسنّن در كتاب‏ هاى خود نقل كرده ‏اند:

    سيوطى در تفسير خود از ابن ابى حاتم از پسر عمر روايت كرده است: پيامبر اكرم ‏صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

فرزندان حكَم بن ابى العاص را بر منبرها ديدم؛ گويا آنان بوزينه بودند، خداوند در اين باره اين آيه را فرستاد:

«وَما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتى أَرَيْناكَ إِلّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ»(340).

«و ما قرار نداديم خوابى را كه به تو نشان داديم مگر امتحان براى مردم و شجرۀ ملعونه».

مقصود از «شجره ملعونه» حكَم و فرزندان اوست.

    ... و نيز سيوطى از عايشه روايت كرده است كه او به مروان بن حكم گفت: از رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم شنيدم كه به پدر و جدّ تو مى ‏فرمود:

إنّكم الشجرة الملعونة في القرآن.

شما شجره ‏اى هستيد كه در قرآن لعنت شده ‏ايد.(341)

   آلوسى نيز در تفسير خود روايت كرده است كه رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم فرمود:

رأيت ولد الحكم بن ابى العاص على المنابر كأنّهم القردة، وأنزل اللَّه تعالى في ذلك: «وما جعلنا» الخ، والشجرة الملعونة الحكَم وولده.

فرزندان حكَم بن ابى العاص را بر روى منبرها ديدم كه گويا آنان بوزينه بودند، خداوند تعالى در اين باره، آيه شريفه «وما جعلنا...» را نازل فرمود. و شجره ملعونه حكَم و فرزندان او هستند.(342)

   قرطبى نيز در تفسير خود نقل كرده است:

   إنّه رأى في المنام بني مروان ينزون على منبره نَزْو القردة، فساءه ذلك فقيل: إنّما هي الدّنيا أعطوها، فسرّى عنه وماكان له بمكّة منبر ولكنّه يجوز أن يرى بمكّة رؤيا المنبر بالمدينة.

   «رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم در عالم رؤيا ديد كه بنى‏ مروان بر منبر او مى‏ جهند همچون جهيدن بوزينه. از اين جريان ناراحت‏ شد، به آن حضرت گفته شد كه اين دنيا است كه به آن ‏ها داده شده. از اين گفتار اندوه او برطرف گرديد، براى آن حضرت‏ در آن زمان در مكّه منبر نبود ولى در مكّه، منبرى را كه در مدينه گذاردند در عالم خواب ديده است».(343)

   شوكانى نيز در تفسير خود اين روايت را آورده است: پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

رأيت ولد الحكم بن أبي العاص على المنابر كأنّهم القردة، فأنزل‏اللَّه هذه الآية.

فرزندان حكم بن ابى العاص را بر روى منبرها ديدم كه گويا بوزينه بودند، پس خداوند اين آيه را «وما جعلنا...» نازل ‏فرمود.(344)

    فخر رازى نيز در تفسير خود درباره اين آيه شريفه روايت كرده است:

   ... رأى رسول اللَّه ‏صلى الله عليه وآله وسلم في المنام إنّ ولد مروان يتداولون منبره، فقصّ رؤياه على أبي بكر وعمر وقد خلا في بيته‏ معهما، فلمّا تفرّقوا سمع رسول اللَّه‏ صلى الله عليه وآله وسلم الحكم يخبر رسول اللَّه‏ صلى الله عليه وآله وسلم، فاشتدّ ذلك عليه. وممّا يؤكّد هذا التأويل قول عايشة لمروان: لعن اللَّه أباك وأنت في صلبه، فأنت بعض من لعنه اللَّه.(345)

   «... رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم در خواب ديد كه فرزندان مروان بر منبر او قدم مى ‏گذارند، خواب خود را به ابى ‏بكر و عمر كه در خانه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم با او تنها بودند نقل كرد، چون آن‏ ها رفتند رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم شنيد كه حكَم اين جريان را به پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم ‏نقل كرد. اين جريان بر آن حضرت سنگين و سخت آمد (كه فرمايش او را آن‏ دو نفر به حكَم رسانده بودند).

   و آنچه تأويل اين آيه را تأكيد مى ‏كند گفته عايشه به مروان است كه خداوند پدرت را لعن كرده است در حالى ‏كه تو درصلب او بودى، پس تو نيز مورد لعنت خدا شده ‏اى.»

   سيوطى نيز در تأويل اين آيه شريفه، اين روايت را با عبارتى ديگر آورده است:

   رأى رسول اللَّه‏ صلى الله عليه وآله وسلم بني الحكم بن أبي العاص ينزون على منبره نزو القردة، فساءه ذلك، فما استجمع ضاحكاً حتّى‏ مات وأنزل اللَّه في ذلك «وَما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتى أَرَيْناكَ إِلّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ».(346)

   «پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه و آله و سلم در رؤيا ديد كه فرزندان حكم بن ابى العاص بر منبر او مى‏ جهند همچون جهيدن بوزينگان، پس ازاين جريان ناراحت شد و تا از دنيا رفت با كسى در حال خنده برخورد نكرد.»

   زمخشرى نيز در تفسير خود، تأويل اين آيه شريفه را با تعبيرى ديگر نقل كرده است: او درباره آيه شريفه «وَما جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتى أَرَيْناكَ إِلّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ» روايت كرده است:

   رأى في المنام أنّ ولد الحكم يتداولون منبره كما يتداول الصبيان الكرّة.(347)

   «پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه و آله و سلم در خواب ديد كه فرزندان حكَم منبر او را دست به دست می ‏كنند؛ همان‏گونه كه كودكان گوى را.

---

340) سوره إسراء، آيه 60.

341) معاوية بن ابى سفيان: 28 از الدّر المنثور: 191/4.

342) معاوية بن ابى سفيان: 29 از روح المعانى: 107/15.

343) معاوية بن ابى سفيان: 31 از الجامع لأحكام القرآن: 283/10.

344) معاوية بن ابى سفيان: 31، از فتح القدير: 298/3.

345) معاوية بن ابى سفيان: 31، از جامع البيان: 112/9.

346) معاوية بن ابى سفيان: 33، از تاريخ الخلفاء: 26.

347) معاوية بن ابى سفيان: 34، از الكشّاف: 676/2.