يهود و تغيير قبله

و نقش كعب الأحبار

   تغيير قبله از بيت المقدّس به كعبه، عامل بسيار مهمّى براى خشم يهوديان بود. از آنجا كه يهوديان، بيت المقدّس را بسيار ارج مى‏ نهادند و حاضر نبودند هيچ سرزمينى را در رديف آن قرار دهند، تغيير يافتن قبله براى آنان بسيار مهمّ و خشمگين كننده بود.

   تنفّر آنان از اين جريان آنچنان عميق و دامنه‏ دار بود كه در قرن‏ هاى بعد نيز انزجار خود را از اين جريان آشكار مى‏ ساختند.

   به اين جهت، برخى از خليفه ‏هاى غاصب اموى براى دلخوش ساختن يهود و براى شكست اسلام و مسلمانان، در تلاش بودند كه بيت المقدّس را به عظمت گذشته برگردانند و آن را از نظر معنوى هم سنگ و هم‏ رديف مسجد الحرام وبلكه بالاتر و برتر از آن قرار دهند.

   يكى از خليفه‏ هاى غاصب اموى كه در اين باره بيش از ديگران كوشش مى‏ كرد، عبدالملك بود.

   يكى از عواملى كه سبب مى‏ شد عبدالملك در اين راه تلاش كند، اين است كه در زمان حكومت عبداللَّه بن زبير قيام‏ كرده بود و مكّه را از خليفه اموى گرفته بود. عبدالملك براى اين‏كه مردم را از رفتن به خانه خدا بازدارد، سعى و تلاش‏ مى‏ كرد كه عظمت بيت المقدّس را براى آنان احيا كند تا مردم را از رفته به مكّه و زيارت خانه خدا بازدارد و آنان را به سوى‏ بيت المقدّس بكشاند.

   اين جريان، نشان‏ دهنده آن است كه خلفاى بنى‏ اميّه حاضر بودند به خاطر سياست، حقايق دينى را تغيير داده و آن را دگرگون سازند. بنابراين اگر آنان از حكومتى به نام اسلام و دين دم مى‏ زدند نه به خاطر اعتقادات دين، بلكه براى سياست‏ و تكيه زدن بر اريكه قدرت بوده است.

   در كتاب «پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم و يهود حجاز» مى ‏نويسد:

   «تغيير قبله علاوه بر اين‏كه استقلال مسلمانان در برابر يهود را تأمين كرد، زمينه‏ اى براى روى آوردن اعراب به اسلام‏ بود. چون آنان اهميّت زيادى براى كعبه قائل بودند؛ گرچه مسلمانان، پيش از تغيير قبله هم به كعبه اهميّت مى‏ دادند و در آياتى از قرآن اين اهتمام گوشزد شده بود. اين رويداد اوّلين مرحله جدايى يهود و مسلمانان به شمار مى‏ آمد و طبعاً كينه‏ اين قوم را - كه به برترى اسلام و پيامبر آن اعتراف داشتند - بيشتر مى‏ كرد.

   در تاريخ اسلام كسانى از مسلمان‏ شدگان يهود كه اسرائيليّات آنان در منابع فراوان است، هم‏چنان درصدد برترى دادن‏ بيت المقدس بر كعبه بوده‏ اند. كعب الأحبار حديثى ساخت كه در آن آمده است: كعبه هر صبح‏گاه بر بيت المقدّس سجده‏ مى‏ كند. امام باقر عليه السلام اين سخن را دروغ دانسته و فرموده است: «نزد خداوند محلّى بر روى زمين محبوب‏تر از كعبه‏ نيست».(178)

   حاكمان غاصب اموى نيز از چنين رواياتى براى پيشبرد اهداف سياسى خود استفاده مى‏ كرده‏ اند. چنان‏كه وقتى مكّه‏ در دست عبداللَّه بن زبير بود، عبدالملك براى اين‏كه مردم را از رفتن به حج بازدارد حديثى از زهرى را ترويج كرد كه به‏ پيامبر چنين نسبت داده است: «جز به سوى سه مسجد بار سفر بسته نمى‏ شود: مسجد الحرام، مسجد النبىّ و مسجد بيت‏ المقدّس كه مقامى مانند كعبه دارد(179).­(180)

---

178) الكافى: 240/4.

179) درباره حديث «لاتشدّ الرحال...» ر.ك: صحيح مسلم: 636/1، صحيح البخارى: 56/2. البتّه در اين منابع‏ جمله «وهو يقوم مقام الكعبة» وجود ندارد. درباره بهره ‏بردارى عبدالملك از اين حديث ر.ك: تاريخ سياسى ‏اسلام: 746/2 (سيره خلفا) به نقل از تاريخ طبرى.

180) پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم و يهود حجاز: 56.