(۱۵)

دعا هنگام خوردن تربت

در مصباح الزائر است: روایت شده شخصی از امام صادق علیه السلام سؤال کرد و گفت: من شنیده ام که شما فرموده اید:

تربت امام حسین علیه السلام از دواهای مفرده است، به هیچ دردی عبور نمی کند مگر اینکه آن را می شکند و از بین می برد.

امام علیه السلام فرمود: بله چنین است، ـ یا فرمود: بله آن را گفته ام ـ مقصود تو چیست؟ عرض کرد: من آنرا تناول نموده ام و نفعی از آن نبرده ام. امام علیه السلام فرمود:

بدان و توجه داشته باش که برای آن دعایی است کسی که بدون آن دعا تناول کند بعید نیست که نفعی نبرد.

عرض کردم: چه بگویم هنگام تناول تربت؟ امام علیه السلام فرمود:

پیش از هر چیز آن را ببوس و بر دیدگانت بگذار و از آن بیش از یک نخود تناول نکن، زیرا کسی که بیش از آن تناول نماید گویا از گوشت ما خورده است، پس زمانی که تناول نمودی بگو:

أَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْئَلُكَ بِحَقِّ الْمَلَكِ الَّذِي قَبَضَهَا، وَأَسْئَلُكَ بِحَقِّ الْمَلَكِ ‏الَّذِي خَزَنَهَا، وَأَسْئَلُكَ بِحَقِّ الْوَصِيِّ الَّذِي حَلَّ فِيهَا، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تَجْعَلَهَا شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ، وَأَمَاناً مِنْ كُلِّ خَوْفٍ، وحِفْظاً مِنْ كُلِّ سُوءٍ.

خداوندا از تو می خواهم به حق فرشته ای که آن را قبض نمود، و از تو می خواهم به حق فرشته ای که آن را نگهداری کرد، و از تو می خواهم به حق وصیی که در آن جای گرفت، که بر محمّد و آل محمّد درود فرستی و آن را شفای هر درد و باعث ایمنی از هر ترس و بیم و محفوظ ماندن از هر بدی قرار ده.

و چون این دعا را خواندی در چیزی آن را محکم ببند و بر آن سوره قدر را بخوان، همانا دعایی که ذکر شد، اجازه خواستن و قرائت سوره ختم آن است یعنی مانند مهری است که بر آن زده می شود.

و هنگام خوردن آن می گویی:

بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، أَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ رِزْقاً وَاسِعاً، وَعِلْماً نَافِعاً، وَشِفَاءً مِنْ ‏كُلِّ دَاءٍ، إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ.(1)

به نام خدا و به یاری او، خداوندا آن را روزی گسترده و علم سودمند و شفای هر درد قرار بده که تو بر هر چیز توانایی.

 در این سوال و جواب ها شش مرتبه کلمه «تناول» ذکر شده است، شکی نیست که مقصود از کلمه «تناول» درکلام سوال کننده : «من آن را تناول کرده ام» «خوردن» است، و «تناول» در جواب  امام علیه السلام: «کسی که بدون آن دعا تناول کند» به معنی خوردن است، زیرا مطابقت جواب با سؤال اقتضایش این است.
وممکن است «تناول» به معنای اخذ باشد.وممکن است «تناول» به معنای اخذ باشد، ولی سؤال سائل برای بار دوّم از دعای مذکور که در تناول شرط شده آن را بعید می سازد، به خاطر اطلاع نداشتن او بر اینکه غرض از تناول در جواب أخذ است، چون تناول در جواب ظهور دارد در اکل به مقتضای مطابق بودن جواب با سؤال، و سؤال از تناول به معنای اکل بوده است.

 برشما پنهان نماند که سئوال دوّم دربارهء دعایی که ذکر شد، در ارتباط با سئوال اوّل است؛ امّا پاسخ فقط در عمل است ، مگر اینکه ذکر عمل به عنوان مقدمه ای برای دعا هنگام اکل باشد در فرمایش آن حضرت که می فرماید: «واذا تناولتها فقل:» ولی این معنی را بعید می سازد اگر تناول در سئوال اوّل به معنای اخذ و گرفتن باشد.

امّا ظاهر فرمایش آن حضرت از کلمهء «تناول» در «ولا تناول منها اکثر من حمصة» به معنای اکل و خوردن است به اقتضای متعارف. علاوه بر این تشبیهی که در کلام امام وجود دارد گواهی می دهد که مقصود از تناول اکل و خوردن است، آنجا که حضرت می فرماید «فکانّما اکل من لحومنا أو دمائنا».

بنابراین کلمهء تناول در کلام امام علیه السلام که می فرماید:

«فانَ من تناول منها» نیز معنای اکل است به گواهی متعارف و تشبیه.

امّا مقتضای آنچه که مرحوم کفعمی نقل کرده و آن را نقل می کنیم که نهی شده از زیاده برداشتن از اندازهء نخود، به معنای اخذ است. و امّا لفظ تناول در فرمایش حضرت که می فرماید: «واذا تناولتها فقل» حتماً به معنای اخذ است با در نظر گرفتن فرمایش آن حضرت که می فرماید «واذا قلت ذلک، فاشددها فی شیء» «وقتی آن را گرفتی تربت را محکم در چیزی ببند» . زیرا معنای تناول اگر اکل باشد، محکم بستن پس از خوردن معنی ندارد، زیرا واضح است محکم بستن چیزی که خورده شده  معنی ندارد.

علاوه بر این که فرمایش آن حضرت که می فرماید : «دعایی که بر اخذ آن مقدّم می شود» ، زیرا دعایی که مقدّم آورده شده برای تناول بوده پس آوردن لفظ اخذ در اینجا گواهی می دهد که مقصود از تناولی که به آن اشاره شده اخذ است.(2)

روایت نموده حسن بن علی بن فضّال از بعضی از اصحاب خود از امام باقر علیه السلام یا امام صادق علیه السلام که فرمود:

خداوند آدم را از خاک آفرید پس خوردن خاک بر فرزندانش حرام است.

راوی می گوید: گفتم دربارهء تربت قبر امام حسین علیه السلام چه می فرمایید؟

حضرت فرمودند: بر مردم حرام است خوردن لحوم ما، ولی به قدر اندک به اندازه نخود جایز است.(3)

 

---

(1) مزار كبير: 363، كامل الزيارات: 476 ح1،  الصحيفة الصادقيّة: 297.

(2) الإستشفاء بالتّربة الشريفة الحسينيّة: ص 56 .

(3) مصباح المتهجد: 734 ، و بحارالانور: 101 / 130، کامل الزیارات: 479 ح 3.