1محرم الحرام اوّلين روز جمع آوري زکات در اسلام به فرمان رسول خدا صلي الله عليه وآله ،‌ سال نهم هجري

تندخويى عمر و نرمى او با معاويه و مغيره

«فَبِما رَحْمَةً مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظّاً غَليظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ«(11).

«از رحمت خدا است كه تو با مسلمان‏ها با نرمى رفتار مى‏ كنى، و اگر تندخو وسخت قلب بودى از دور تو پراكنده مى‏ شدند».

از اين آيه شريفه معلوم مى‏ شود كه مسلمان‏ها در اثر نرمى پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم و عفو وگذشت او، پراكنده نشدند، و اگر سخت ‏گيرى مى ‏كرد آنها متفرّق مى ‏شدند.

پس معلوم مى ‏شود كه ايمان در دل مسلمان‏ها جاى نكرده بود، وگرنه اگر چه‏ سخت‏ گيرى بجا مى ‏كرد از اطراف پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم متفرّق نمى ‏شدند.

و اين قرآن است كه تصريح دارد و مى‏ گويد: به نرمى پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم مسلمانان جمع‏ شدند.

بر اثر يك تندى عمر، «جبلة بن الايهم» - كه بزرگ طائفه «غسان» بود و تازه اسلام ‏آورده بود - از اسلام بيرون رفت، و در نتيجه، او و پانصد نفر از طائفه ‏اش مرتد شده وبه پادشاه روم پناه بردند(12)، در صورتى كه عمر مى‏توانست با نرمى آن مرد عرب را كه‏ سيلى خورده بود راضى كرده و به گرفتن پول از قصاص صرف نظر نمايد – چنانكه «مغيرة بن شعبه» را از حدّ رجم خلاص نمود، و از سنگ ‏باران نجات داد(13) - و در آن‏صورت «جبله» بر دين اسلام ثابت مى ‏ماند.

حال آنكه عمر با بزرگ‏ منشى افرادى همچون «جبلة» سخت‏گيرى مى‏كرد، ولى با «مغيره» و «معاويه» كه براى او متواضع بودند، سخت ‏گيرى نمى ‏نمود.

اما اگر داستان «جبله» در زمان پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم اتّفاق افتاده بود، قطعاً پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم‏ سخت ‏گيرى نمى ‏كرد، و با گرفتن پول، حقّ آن مرد عرب را زنده مى‏ كرد، و در نتيجه‏ پانصد نفر را از ارتداد نجات مى ‏داد.

واين است فرق ميان پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم - كه با نرمى رفتار مى ‏كرد و با مال تأليف بر اسلام‏ مى‏ نمود - با ديگران، به همين خاطر است كه پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم به اولاد عبدالمطلب فرمود:

يا بني عبدالمطلب؛ إنّكم لن تسعوا الناس بأموالكم فسعوهم ‏بأخلاقكم(14).

شما نمى‏ توانيد، مردم را با مال راضى نمائيد، پس با اخلاق خوش آنها را نگاه‏ بداريد.

پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه وآله وسلم در اثر نرمى و حسن خلق، مسلمانان را جمع فرمود، و چنين نبود كه همه آن‏ها طعم ايمان را چشيده باشند، و ايمان در دل آنها جا گرفته باشد؛ بلكه آنها در اثر اخلاق پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم و بخشش اموال، تأليف قلب مى ‏شدند، و به همين جهت‏ براى «مؤلفة القلوب» سهمى از زكات معيّن شد.(15)

11) سوره آل عمران، آيه 159.

12) منتظم: 256 - 260/5، حوادث سال 53، مروج الذهب: 85/2، و شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد: 183/1 و 343/6.

13) شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد: 227 - 241/12.

14) بحارالانوار: 384/71 ح 22.

15) تاريخ أميرالمؤمنين‏ عليه السلام: 47/1.

منبع: معاویه ج ... ص ...