(2)

زنان در عصر عبّاسيان

 در اين دوران بعضى زنان در كار دولت دخالت مى‏ كردند چون قبيحه مادر معتز، سيّده مادر مقتدر، نديمه او ثومال، امّ موسى، ست الملك خواهر عزيز فاطمى و صبح‏ مادر هشام بن حكم.

   قبيحه زن متوكّل و مادر معتز در عزل مستعين مؤثّر بود كه مى‏ خواست راه خلافت ‏معتز را هموار كند. وى ثروت فراوان اشت. ابن اثير گويد: 1700000 دينار طلا نزد وى بود امّا پسر خود را به دست تركان كه 50000 دينار مقرّرى خويش را مى ‏خواستند رها كرد تا از شكنجه آن‏ها جان داد.

   سيّده مادر مقتدر در همه كار دولت مداخله مى‏ كرد و عزل علىّ بن عيسى به دست ‏او بود. ابن اثير گويد: امّ موسى نديمه سيّده به خانه وزير رفت تا درباره مخارج و لباس خدمتگران قصر گفتگو كند. وزير خفته بود، حاجب گفت: ساعتى بماند تابيدار شود و او خشمگين بازگشت و چون وزير بيدار شد حاجب و فرزند خويش رابه عذرخواهى فرستاد امّا نديمه نپذيرفت و به نزد مقتدر رفت و از وزير بدگوئى كردتا او را برداشت و به بند كرد.

   دخالت‏هاى سيّده مايه ضعف خلافت شد. عزل علىّ بن عيسى دولت را از مواهب اين مرد لايق محروم كرد و تعيين ثومال به رياست ديوان مظالم آبروى دولت ‏را برد. از آن پس نيز مداخلات سيّده پايان نيافت و به دوره حامد بن عبّاس نيز بود وثومال به رسيدگى مظالم مى ‏نشست. وقتى ابوالعبّاس خصيب وزير شد سيّده بكوشيد تا او را بينداخت و اموالش را به مصادره داد.

   در دولت فاطميان نيز زنان دخالت‏ جو بودند و بعضى‏ شان ثروت فراوان داشتند. مقرى گويد: رشيده دختر معزّ 1500000 سكّه طلا بجا گذاشت و اين معادل 750000ليره طلا بود و خواهر او عبده خزانه ‏اى زيور بجا گذاشت با صندوق‏ها كه پنج كيسه‏ زمرّد در آن بود و سيصد پاره نقره و سى هزار جامه سقلابى و ذخائر ديگر بى ‏حساب‏ بود.

   عزيز فاطمى زنى از نژاد رومى گرفت كه مسيحى بود و حاكم و ستّ‏الملك از او بودند. زن مسيحى در عزيز نفوذ بسيار داشت و دو برادر او به طريق اسكندريّه و بيت ‏المقدّس شدند.

   ستّ الملك دختر عزيز، زنى دورانديش و خردمند و بخشنده و بردبار بود و باهمه مردم از كيش‏هاى مختلف مهربان بود. به دوران حاكم كه از مداخلات او بكار دولت جلو مى ‏گرفت ناخشنود بود و براى قتل برادر با سيف الدوله دواس كه از شيوخ قبيله كتامه بود توطئه كرد.

   از ستّ الملك ثروت گزاف بجا ماند از جمله هشتصد كنيز و هشت كوزه مشك و گوهر بسيار و ياقوتى كه هشت مثقال وزن داشت. مقرّرى سالانه او 500000 ديناربود.

   نگفته پيداست كه دخالت در امور دولت خاصّ معدودى از زنان قصر بود و زنان ‏ديگر از كارهاى عادّى تجاوز كردن نمى ‏توانستند.

   در اين دوران كنيزان به همه خانه ‏هاى معتبر راه يافته بودند. بسيارى خليفگان از مادران كنيززاده بودند. شجاع مادر متوكّل از خوارزم بود. سيّده مادر مقتدر و نيز مادر مستكفى رومى بودند. مادر مطيع سقلابى بود و همه كنيز بودند.(2282)

---

2282) تاريخ سياسى اسلام (دكتر حسن ابراهيم‏ حسن): 724/3.

 

منبع: معاویه ج ... ص ...