خودشناسى يا راه تكامل
كسى مى تواند از قدرتهاى عجيب و شگفت انگيز روحىِ خود استفاده كند كه از وجود آنها آگاهى داشته باشد و در صدد بيدار ساختن و بهرهمند شدن از اين قدرتها باشد، و گرنه چگونه مى تواند از آنها استفاده كند؟ بنابر اين انسان براى دستيابى به مقامات عالى روحى و معنوى، بايد به خودشناسى رو آورد و به وجود اين قدرتها و راه پرورش و تكامل آنها آشنا باشد، تا راه ترقّى و پيشرفت براى او روشن شود.
بسيارى از جوانان براى آشنايى با زيباييهاى طبيعت، به كوهنوردى و يا مسافرت به كشورهاى دوردست مى پردازند و به خاطر آن زحمتهاى فراوانى را متحمّل مى شوند؛ اين گونه كارها اگر با برنامه صحيح باشد و بر اثر نشست و برخاست با ديگران از آنان رنگ نگيرند، نشاط تازه اى به آنان مى دهد. ولى مهمتر از گردش به اطراف جهان اين است كه به «سفر خوديابى» بپردازند و بدانند پى بردن به اسرار وجود خودشان، اهميّت بسيار بيشترى از شناخت رازهاى سرزمينهاى دوردست دارد.
اگر ما بدانيم خودشناسى و آشنايى با قدرتها و نيروهاى نهفته در درون ما در خودسازى و تكامل ما داراى نقش مهمّ و اساسى است، بيشتر به آن اهميّت مى دهيم.
خود شناسى، نه تنها براى تكامل و پيشرفت بسيار لازم است؛ بلكه مى توان گفت: براى دست يافتن به حالات روحى و معنوى، ثمربخشترين و پرسودترين نوعِ معرفت از انواع معارف است.
به همين جهت حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايند:
مَعْرِفَةُ النَّفْسِ أَنْفَعُ الْمَعارِفِ.(1)
شناخت نفس، نافعترينِ همۀ معارف است.
زيرا با معرفت نفس، انسان با عواملى كه در وجودش هست و در زمينۀ پيشرفت و تكامل او مؤثرند، آشنائى پيدا مى كند و موانعى كه در وجود او در مورد كسب انواع معارف و ترقى و نجات هست، براى او روشن مى شود. در اين صورت با مقتضيات و موانعِ راهى كه در پيش دارد، آشنائى پيدا مى كند. و شناخت امورى كه مقتضى پيشرفت و همچنين امورى كه مانع راه هستند، از شرايط حتمى تكامل روحى است.
انسان با شناخت آنها، دريچه هاى نور و روشنايى را براى خود مى گشايد و با انجام مقتضيات و رفع موانع، بزرگترين راه نجات را به دست مى آورد.
حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايند:
نالَ الْفَوْزَ الْأَكْبَرَ مَنْ ظَفَرَ بِمَعْرِفَةِ النَّفْسِ.(2)
كسى كه به معرفت نفس ظفر يابد، به بزرگترين راه نجات و كاميابى نائل شده است.
با اين بيان، روشن شد كه شناخت نفس و آگاهى از قدرتهاى عظيمى كه در او نهفته است، از شرايط ضرورى و حتمى براى تكامل است و آگاهى از قدرتهاى نفس، اعم از نيروهاى سازنده و نيروهاى ويرانگر، كاملاً ضرورت دارد.
انسان بايد بداند چه چيزهائى نفس او را دربند نموده و چگونه مى تواند از آنها رهايى يابد؛ تا خود را از قيد آنها آزاد ساخته و قدرتهاى نهفتۀ خود را بيدار و فعّال نمايد.
حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام اين گونه انسان را كه آشنا با نفس و حالات نفسانى است، «عارف» معرّفى مى كنند و مى فرمايند:
اَلْعارِفُ مَنْ عَرَفَنَفْسَهُ فَاَعْتَقَها وَنَزَّهَها عَنْ كُلِّ مايَبْعُدُها وَيوُبِقُها.(3)
عارف كسى است كه نفس خود را بشناسد؛ آن گاه او را (از قيد وبند) آزاد نمايد و او را از هر چه آن را دور مى سازد، پاك نمايد.
آنچه در علم بيش مى بايد
دانش ذات خويش مى بايد
اين بدان كايت شرف اين است
نسخۀ سرّ مَنْ عَرَف اين است
فكر و انديشه، اراده و تصميم، همّت، ايمان و يقين از قدرتهاى پرتوانِ نفس شما هستند. آنها را از ضعف و سستى پاكسازى نموده و از قيد و بندها آزاد نمائيد، و از آنها همچون بال براى پرواز به سوى خوبيها و نيكيها استفاده كنيد.
حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام مىفرمايند:
إِنَّ النَّفْسَ جَوْهَرَةٌ ثَمينَةٌ مَنْ صانَهْا رَفَعَها وَمَنْ اِبْتَذَلَها وَضَعَها.(4)
براستى كه نفس گوهرى گرانبها است. هر كس او را محافظت كند، او را بلند مى نمايد و هر كس او را به ابتذال بكشاند، او را پست مى كند.
بنابراين گوهر پر قيمت نفس خود را ارج نهيد و آن را از آلودگيها پاك نمائيد، تا به مقامات عالى معنوى و روحى راه يابيد.
حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام مىفرمايند:
مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ تَجَرَّدَ.(5)
كسى كه نفس خود را بشناسد، مجرّد مى شود.
در اين حال نه تنها نفس، انسان را به كارهاى زشت تحريك نمى كند؛ بلكه وى را راهنمايى و ارشاد مى كند. آن حضرت عليه السلام مى فرمايند:
لاتَعْصِ نَفْسَكَ إِذا هِيَ أَرْشَدَتْكَ.(6)
هرگاه نفست تو را راهنمائى نمود، با آن مخالفت مكن.
1) شرح غرر الحكم : 148/4.
2) شرح غرر الحكم : 173/6.
3) شرح غرر الحكم : 48/2.
4) شرح غرر الحكم : 522/2.
5) همان كتاب : 175/5.
6) همان كتاب : 282/6.
بازديد امروز : 0
بازديد ديروز : 257601
بازديد کل : 126649880
|